sinaweb 7 ارسال شده در مرداد 90 [ATTACH=CONFIG]1494[/ATTACH] اشاره: بیل مک کیبن نویسنده کتاب «كا??ي است: مهندسی ژنتیک و پایان ماهیت آدمی»1 که به تازگی به وسیلة انتشارات «بلومزبری» انتشار یا??ته، از نویسندگان مدا??ع محیط زیست است که با نشریات سرشناسی نظیر «نیویورک ریویو اوبوکز»، «نیویورک تایمز» و «نیویورکر»، همکاری دارد. از این نویسنده، به جز آخرین اثرش، تا کنون پنج کتاب دیگر نیز به چاپ رسیده که در هر کدام یکی از جنبه*های اساسی زیست محیط انسان مدرن با نگاهی نقّادانه مورد ارزیابی قرار گر??ته است. نخستین تألی?? او با عنوان «تعطیلی صد دلاری»، مسئلة ایام ??راغت را مورد بحث قرار داده و در کتاب «پایان طبیعت» پدیدة ازدیاد دمای زمین و اثرات آن مطالعه شده است. کتاب «شاید یک ن??ر» به مسئلة جنجال*برانگیز ا??زایش جمعیت می*پردازد و کتاب «عصر از دست دادن اطلاعات» موضوع ان??جار اطلاعات و نحوة تعامل ا??راد با آن، بررسی شده و بالاخره در کتاب «امید، آدمی و وحش» مسئلة آشتی آدمی با طبیعت را مورد بحث قرار می*دهد. مهندسی ژنتیک، مرزهای زیادی را در دست*کاری ژن*های انسانی درنوردیده است و در آستانة کسب توانایی برای ایجاد تغییراتی در ویژگی*های انسان*های آتی، براساس تمایل و س??ارش والدین یا هر س??ارش*دهندة دیگر است. آقای بیل مک کیبن بر این باور است که اعمال این*گونه تغییرات می*تواند زندگی آدمی و بلکه ماهیّت او را به کلی محو و نابود کند و شکا??ی عظیم میان گذشته و آیندة بشریت ایجاد کند. مک کیبن در عین حال، مخال?? کاربرد بیوتکنولوژی در امور پزشکی و مداوای بیماران نیست. این گ??ت*وگو را که با وی انجام شده است می*خوانیم: شما در کتاب «مهندسی ژنتیک»، نسبت به خطرات متعدد ناشی از ??ناوری*های جدید که توانایی «طراحی دوباره» آدمی را دارند، هشدار می*دهید. آیا واقعاً چنین خطری آدمی را تهدید می*کند؟ محققانی که در حوزة ژنتیک پژوهش می*کنند، به طور مستمر در کار کش?? بخش*هایی هستند که بعضاً یا کلاً به مولکول دی.ان.ای و قابلیت*های نه??ته در آن ارتباط دارند. این بخش*ها بر روی همة جنبه*های مادی و روانی آدمی، از قد، رنگ چهره و توانایی*های عضلانی گر??ته تا ضریب هوش، اجتماعی یا خجالتی بودن و گرایش به امید و شادمانی و نظایر آن، تأثیر می*گذارند. درست همان*گونه که امروزه این قبیل تغییرات در حیوانات عملی می*شود، برخی از دانشمندان درصدد هستند که با دست*کاری جنین آدمی در مراحل اولیه، نظیر این تغییرات را در انسان*ها نیز به وجود آورند. این دعوی، گزا?? به نظر می*رسد. آیا واقعاً چنین ??کر می*کنید که در جامعه علمی، کسی به انجام چنین عملی مبادرت می*ورزد و حتی با ??رض اینکه ا??رادی بخواهند چنین کنند، آیا چنین نیست که تحقق این امر، به این زودی ممکن نخواهد بود و به زمان بسیار درازی نیاز دارد؟ برخی از محققان که از توانایی و قابلیت علمی بالا برخوردار هستند و به امکانات مالی ??راوان نیز دسترسی دارند، دقیقاً می*خواهند چنین اقدامی را انجام دهند. به عنوان مثال، جیمزواتسن، یکی از دو کاش?? مولکول دی.ان.ای را در نظر بگیرید که در بهار امسال و در پنجاهمین سالگرد انتشار اکتشا?? مولکول دی.ان.ای که برای او و همکارش ??رانسیس کرک، جایزة نوبل زیست*شناسی را به ارمغان آورد، مصرّانه خواستار پیشبرد مهندسی ژنتیک تمام عیار موسوم به «germline» شده که در آن اجزای درونی سلول*های آدمی، دست*کاری می*شوند. او که نخستین رئیس «پروژة ژنوم» یا تهیة نقشه جغرا??یایی ژنتیکی بدن آدمی بود، صریحاً ا??راد را تشویق می*کند که با است??اده از دانش جدید ژنتیک، دست به کار تحصیل کمال در خلقت آدمی شوند و اموری نظیر خجالتی بودن و عدم اعتماد به ن??س را از جامعة انسانی حذ?? کنند. او می*گوید: «چه کسی یک نوزاد زشت می*خواهد؟ اگر بتوانیم با دست*کاری در ژن*های ا??راد، انسان*های بهتری به وجود آوریم، چرا چنین نکنیم؟» واتسن در این زمینه تنها نیست. محققان برجسته در دانشگاه*های ام.آی.تی و کالی??رنیا در لوس*آنجلس، نه تنها به این نوع ا??کار به عنوان ایده*هایی خوب نظر می*کنند که آنها را اجتناب*ناپذیر می*دانند و معتقدند ظر?? چند سال آینده، می*توان برای پول*دارها ??رزندانی متولد کرد که توانایی*های آنان حتی از پیش تقویت شده باشد. «لی سیلور» متخصص ژنتیک در دانشگاه «پرینستن»، در کتاب تازه خود با عنوان «بازسازی بهشت عدن»، می*گوید: «چرا نباید از این توانایی و قدرت جدید است??اده کرد؟ ما همة جنبه*های دیگر زندگی و هویت کودکان*مان را با است??اده از تأثیرات قدرتمند محیطی و اجتماعی کنترل می*کنیم. پس بر چه مبنایی تأثیرات مثبت پروژة ژنتیک را بر روی جوهره و ماهیت ا??راد، ن??ی می*کنیم. ما که حقّ والدین را به ن??ع رساندن به ??رزندانشان در هر مورد دیگر قبول می*کنیم، چرا این حق را در این زمینه به رسمیت نشناسیم؟» این پرسش جالبی است؛ واقعاً تولید نوزادان بهبود یا??ته چه اشکالی دارد؟ این نکتة اصلی مورد بحث، در کتاب تازة من است. نویسندگان دیگری که در این زمینه قلم زده*اند، کوشیده*اند به جنبة عملی مسئله بپردازند و این نکته را مورد توجه قرار داده*اند که این ??ناوری*ها می*توانند اشتباهات بزرگ و خطرناک نیز به بار آورند یا آنکه به ازدیاد شکا?? میان ??قرا و اغنیا، بر مبنای ت??اوت*های بیولوژیک آنان دامن بزنند. امّا من کوشیده*ام مسئله*ای عمیق*تر را مطرح سازم و آن اینکه اگر ما به ا??عمال این*گونه تغییرات مبادرت ورزیم، معنای زندگی آدمی به کلّی محو و نابود می*شود. برای آنکه متوجه شوید منظورم چیست، برای یک لحظه تصور کنیم خود شما در زمرة آن دسته از نوزادانی بوده*اید که به روش*های ژنتیکی در ساختار بیولوژیک شما تغییر داده*اند و آنها را بهبود بخشیده*اند؛ حال از خود سؤال کنید که آیا هوش شما متعلق به خودتان است؟ حالات روحی شما واقعاً محصول تجربه*های شخصی خود شما یا نتیجة تأثیر پروتئین*هایی است که در سلول*های بدن شما کار گذارده شده است؟ دستاوردهای حر??ه*ای یا تحصیلی شما، امیدها و آرزوهای*تان، رؤیاهای*تان، به شما تعلق دارند یا به طور مصنوعی در شما القا شده*اند؟ آیا در این جهان، هیچ چیز می*تواند برای شما معنا داشته باشد؟ یا آنکه شما بیشتر شبیه یک روبات هستید که از پیش، همة امور در ساختار بدنی و روحی*تان برنامه*ریزی شده است؟ ما به شیوه*های مت??اوت می*کوشیم بر ??رزندانمان تأثیر بگذاریم، امّا بخشی از ??رایند رشد و بالغ شدن، عبارت است از تعامل با همین نوع تأثیرگذاری*ها و موضع*گر??تن در برابر آنها. اینکه ??رزندان در برابر والدین طغیان می*کنند به همین نکته بازمی*گردد که می*خواهند عدم موا??قت خود را با برخی از این تأثیرگذاری*ها نشان دهند، امّا اگر شما در زمرة ا??رادی هستید که با دست*کاری ژنتیکی به نحو خاصی برنامه*ریزی شده*اید، نمی*توانید در برابر این قبیل تأثیرات، واکنشی اصیل نشان دهید. این ??ناوری، بنیادی*ترین تکنولوژی است که در اختیار بشر قرار گر??ته و شکا??ی عظیم میان گذشته و آینده بشریت ایجاد خواهد کرد. آیا می*توان از ظهور دنیایی که در آن نوزادان طراحی شده به دنیا می*آیند، جلوگیری کرد، بدون آنکه در راه پیشر??ت دانش پزشکی و علوم زیستی، محدودیتی به وجود آید؟ بله، این امر کاملاً امکان*پذیر است. بینشی که از رهگذر پیشر??ت*های ژنتیکی به دست آمده، تاکنون راه*های درمان متعددی را برای انواع بیماری*ها مطرح ساخته است. به عنوان نمونه ژن*درمانی که در آن دانشمندان به جای ژن*های جهش یا??ته*ای که کارکرد صحیح خود را انجام نمی*دهند، ژن*هایی با عملکرد صحیح در سلول بدن بیماران جایگزین می*کنند و برای مثال به کسانی که به بیماری «سیستیک ??یبروسیس» (استخوانی شدن با??ت*های ریه) مبتلا هستند، امکان می*دهند که به عوض مرگ تدریجی به دلیل از کار ا??تادن ریه*ها، به زندگی عادی خود ادامه دهند، در زمرة این قبیل کاربردهای مناسب مهندسی ژنتیک است. این نوع کاربرد مهندسی ژنتیک، منجر به تولید نوزادان طراحی شده نمی*شود. برخی دیگر از محققان در تلاش هستند تا داروهایی تولید کنند که قادر است ساختارهای ژنتیکی سلول*های سرطانی را مورد حمله قرار دهد. همة این قبیل تحقیقات، بسیار م??ید و ضروری است و منجر به شناخت بهتر واقعیت*های عالم موجود می*شود. حتی روش*ها و ایده*های بحث*انگیزی نظیر شبیه*سازی جنین به منظور است??اده از ساقة سلول*های آنها، عمل نادرستی نیست و لزومی ندارد که متوق?? شود، امّا دانشمندان، سیاست*مداران و قانون*گذاران باید با همکاری نزدیک یکدیگر، قوانین و مقرراتی تدوین کنند تا مانع از آن شود که تحقیقات دربارة تولید جنین*های شبیه*سازی شده چند روزه، جهت است??اده از ساقة سلول*های آنها، به تولد نوزادان طراحی شده منجر شود. آیا مهندسی ژنتیک، تنها ??ناوری است که موجب نگرانی شما شده یا آنکه خطرات مشابهی از ناحیة ??ناوری*های دیگر در کمین است؟* تغییراتی که دانشمندان می*توانند در مولکول دی.ان.ای ایجاد کنند، در حال حاضر در رأس قابلیت*های ??ناوری قرار دارد و توانایی بسیار زیادی به محققان داده است. برخی از پژوهشگران مدعی هستند که هم*اکنون نوزادان شبیه*سازی و طراحی شدة آدمی با است??اده از روش*های ژنتیکی دست*کاری در سلول*ها، به دنیا آمده*اند، امّا مهندسی ژنتیک نوع «germline» تنها خطر بالقوه*ای نیست که جوامع بشری را تهدید می*کند. پیشر??ت*هایی که در زمینة تولید روبات*ها در دست انجام است، کار را به جایی رسانده که برخی از دانشمندان از هم اکنون مدعی شده*اند که نسل آدمی تنها در صورتی امکان بقا خواهد داشت که خود را با ماشین*های هوشمند پیوند بزند و با بهره*گیری از توان محاسباتی رایانه*ها و روبات*ها و متصل کردن تراشه*های سیلیکنی به بدن خود، قابلیت*های هوشی و ادراکی خویش را ا??زایش دهد. «رادنی بروکز» از دانشگاه ام.آی.تی، صریحاً متذکر شده که مسئلة پیوند انسان و ماشین در دوران حیات خود ما محقق خواهد شد و «هانس موراوک» از بنیاد «کارنگی» نیز تأکید دارد که آدمی به صورت طبیعی قادر نخواهد بود در عرصة رقابت با گونه*های هوشمندتر، پیروز از میدان بیرون بیاید. دانشمندان دیگری با توجه به پیشر??ت*هایی که در زمینة «نانو تکنولوژی» به وقوع پیوسته و به صورت روزا??زونی در حال گسترش است، یادآور شده*اند که آدمی به زودی قادر خواهد بود با است??اده از ماشین*های بسیار ریز، کار تعمیر بخش*های آسیب*دیده درون بدن را به نحو مستمر انجام دهد و به این ترتیب، امکان جاودانگی ??یزیکی و طبیعی را ??راهم آورد. همه این قبیل تحولات در حالی رخ می*دهد که ا??کار عمومی نسبت به آن، اطلاع چندانی ندارد، حال آنکه مشارکت ??عال و آگاهانه همة شهروندان در بحث*های مربوط به تعیین جهت و اهدا?? آینده ??ناوری*ها کاملاً ضروری است. امّا آیا انجام این بحث*ها و تبادل نظرها، اساساً امکان*پذیر است، آیا چنین نیست که این پیشر??ت*های ??ناوری به نحو اجتناب*ناپذیر تحقق خواهد یا??ت؟ البته برخی از محققان، تمایل دارند که این*گونه ??کر کنند و همین اندیشه را نیز ترویج کنند. به عنوان مثال،*«گرگوری استاک» از دانشگاه ام.آی.تی، مدعی است که «پرسش در این خصوص که آیا این قبیل تحولات ??ناوری عاقلانه یا مطلوب هستند، حاکی از نوعی بی*توجهی و غ??لت نسبت به این امر است که در این امور گزینش و انتخاب آزاد و آگاهانه راهی ندارد. این امور نتایج ضروری و اجتناب*ناپذیر تحولات ناشی از ??ناوری هستند»، امّا وضعیت تا این حد، وخیم نیست و هرچند غول تا اندازه*ای از بطری خارج شده، امّا هنوز این امکان وجود دارد که دوباره آن را به بطری بازگرداند و در آنجا کنترلش کرد. یک واقعیت انکارناپذیر، آن است که طیّ یک قرن اخیر، دانش ما در زمینة اعمال کنترل بر ??ناوری*ها به نحو قابل توجهی ا??زایش یا??ته است. به عنوان نمونه شواهد مربوط به نحوة تعامل ما با سلاح*های میکروبی و شیمیایی نشان می*دهد که هر چند تا کنترل کامل این قبیل سلاح*ها راه زیادی در پیش است، امّا میزان مو??قیت*هایی که در این خصوص حاصل شده، چشم*گیر بوده است. به این نکته نیز باید توجه داشت که تولید یک یا دو نوزاد طراحی شده، یا دست*کاری در بدن چند تن معدود با است??اده از سیستم*های روباتیک یا نانوتکنولوژی ت??اوت چندانی در اوضاع به وجود نمی*آورد. برای آنکه تأثیر این قبیل ??ناوری*ها آشکار شود، باید آنها در مقیاسی گسترده و تجاری به ??عالیت بپردازند و صنایعی عظیم با پشتوانه*های مالی ??راوان، در این زمینه ??عال شوند. امّا از قضا این دقیقاً همان جایی است که شهروندان و مصر??*کنندان می*توانند اراده و خواست آگاهانة خود را به نمایش بگذارند و خواستار تصویب قوانین و تنظیم مقررات و به کار ا??تادن سیستم*های نظارتی مناسبی شوند که از خطرات بالقوه این ??ناوری*ها می*کاهد و در عوض، ??واید آنها را تقویت می*کند. به این ترتیب، شهروندان در همه جا باید درگیر یک بحث سیاسی ??راگیر بر سر این نکته شوند که انسان بودن در عصر ??ناوری*های جدید به چه معنا است؟ آیا این نوع بحث، منجر به دو قطبی شدن جامعه یا سوءاست??ادة گروه*های محا??ظه*کار که خواهان محدود کردن ا??راد و آزادی*های آنان هستند، نمی*شود؟ چنین گمان نمی*کنم. دلیل این امر، آن است که این ??ناوری*ها چنان نو، تازه و مت??اوت از همة الگوهای گذشته هستند که سیاست*هایی کاملاً تازه را الزام می*کند. نگاهی به روند امور در آمریکا، طیّ یک دو سال اخیر، از این نظر بسیار نکته*آموز است. به عنوان مثال،* زمانی که بحث شبیه*سازی آدمی در کنگرة آمریکا مطرح بود، برخی از جمهوری*خواهان (راست*های ا??راطی)* خواهان مجاز شمردن این امر شدند، در حالی که شماری از لیبرال*ها بر ضرورت تدوین قوانین سخت*گیرانه*تر برای نظارت بر این تحقیقات، تأکید ورزیدند. از سوی دیگر، گروه*های طر??دار محیط زیست و ??مینیست*ها نیز کاملاً با این نوع شبیه*سازی*ها به مخال??ت برخاستند. شماری از رهبران نهادهای مدنی نیز بر این نکته انگشت گذاردند که شهروندان باید نهایت هشیاری خود را ح??ظ کنند و اجازه ندهند از این پیشر??ت*ها، است??اده ابزاری سودجویانه و ا??راطی به عمل آید. به یک اعتبار، مرزبندی میان کسانی است که معتقد هستند همة امور را باید به بازار و نیروهای خودمحور بازار واگذار کرد و از مداخله در کار بازار خودداری کرد و ا??راد دیگری معتقدند که تصمیمات باید با مشارکت ا??راد جامعه اتخاذ شود. به این ترتیب، شهروندان اکنون باید به این نکته توجه کنند که اگر در این اندیشه بوده*اند که با اقدامی آگاهانه، تأثیری بر مسیر امور بگذارند، زمان آن همین امروز است. تحقیقات شما بیشتر در حوزة مطالعات زیست*محیطی بوده، آیا معتقدید که موضوع این ??ناوری*ها نیز در قلمرو مباحث زیست*محیطی است؟ پاسخ مثبت است. کتاب قبلی من «پایان طبیعت» که به بیست زبان زنده ترجمه شده، به موضوع گرم شدن دمای زمین پرداخته بود. مسئلة اصلی در این کتاب آن بود که تغییراتی که از رهگذر مداخله آدمی در زیست*بوم انسان، در شر?? پدیدار شدن است، چنان ابعاد عظیمی دارد که اگر همگی ما در مواجهه با آن به همکاری با یکدیگر و مشارکت تمام عیار نپردازیم، نتایج این امر بسیار ??اجعه*آمیز خواهد بود. در کتاب اخیر نیز همین نکته از زاویة دیگری مورد توجه قرار گر??ته است. شما برای کتاب خود، عنوان «كا??ي است» (Enough) را برگزیده*اید. این گزینش به چه دلیلی صورت گر??ته و مضامین مطرح در این کتاب، چه ت??اوتی با آثار مشابه در این زمینه دارد؟ اغلب آثاری که با نگاهی نقّادانه در خصوص ??ناوری*های در حال ظهور، قلم*??رسایی کرده*اند، به نتایج و تبعات عملی یا اجتماعی این تحولات، نظر داشته*اند. نظیر اینکه این قبیل ??ناوری*ها نمی*توانند به درستی کار کنند و زیان آنها بیش از ??ایده است، یا آنکه به پیدایش نخبگانی کمک می*کنند که ادارة امور را در دست می*گیرند و دموکراسی و مشارکت عامه را از بین می*برند. این نقدها در جای خود صحیح هستند، امّا به مسئلة موقعیت ??ردی و هویت آدمی نمی*پردازند. عنوان «بس است»* به همین اعتبار برای کتاب انتخاب شد. پرسش این است که آیا ما به حدّ بیشتری از راحتی مادی، هوش، عمر و ... نیاز داریم، یا آنکه آنچه در اختیار داریم برایمان بس است. پاسخ به این پرسش مستلزم مشارکت عمومی و بهره*گیری از خرد جمعی است. اگر ما به موقع به پاسخ این پرسش دشوار نپردازیم، ??ناوری*های جدید به عوض ما، پاسخ را انتخاب خواهند کرد. منبع:سایت راسخون به اشتراک گذاری این ارسال لینک به ارسال به اشتراک گذاری در سایت های دیگر
