رفتن به مطلب
انجمن پی سی دی
secret63

بانک مقالات جغرافیا

پست های پیشنهاد شده

بانک مقالات جغرا??یا

به اشتراک گذاری این ارسال


لینک به ارسال
به اشتراک گذاری در سایت های دیگر

باد ديز باد ، قطب آينده انرژي در خراسان رضوي

 

باد محلي ديزباد از جمله بادهاي مهم در استان خراسان رضوي است كه در قسمتهايي از شهرستانهاي نيشابور و مشهد مي وزد و با توجه به شرايط مناسبي كه دارا مي باشد ، يك باد اقتصادي محسوب مي گردد . اين باد با گسترش ت??كر است??اده از انرژي هاي نو در سطح جهان و كشور بعنوان كانون تامين انرژي آينده منطقه مد نظر قرار گر??ته است .

نگارنده در اين مقاله كوتاه كه بيشتر آن را از پايان نامه كارشناسي ارشد خود استخراج كرده ؛ قصد دارد تا همكاران گرامي بصورت كوتاه از وضعيت اين باد و شرايط آن براي توليد انرژي آماده شوند . اميد است مورد توجه قرار گر??ته و نگارنده را از خطاهاي احتمالي ، آگاه نموده تا ضمن تبادل علمي ، شناخت بيشتر و بهتري نسبت به يكي از پديده هاي جغرا??يايي منطقه خود پيدا نماييم .

1- موقعيت جغرا??يايي منطقه وزش باد

اين منطقه در جنوب شرقي و جنوب شهرستان نيشابور در جنوب ارت??اعات بينالود واقع شده است و به لحاظ مختصات جغرا??يايي بين درجه 35 و 55 دقيقه تا 36 درجه و 10 دقيقه عرض شمالي و درجه 58 و 54 دقيقه تا 59 درجه و 26 دقيقه طول شرقي محدود مي باشد . از نظر آب و هوايي جزو مناطق نيمه بياباني است . ارت??اع متوسط اين منطقه از سطح دريا تقريباً 1300متر مي باشد كه از شرق به غرب بين 1455 تا 1150 متر اختلا?? ارت??اع را نشان مي دهد . شرايط توپولوژي منطقه و همجواري آن با رشته كوههاي بينالود در راستاي شرق به غرب در سمت شمال و ارت??اعات منطقه ??ريمان و تربت حيدريه در جنوب ، يك دالان طبيعي باد تحت تاثير اختلا?? ??شار هوا را ايجاد نموده است . اين دالان از حوالي روستاي امام تقي ( بخش احمد آباد مشهد ) شروع مي شود ، در گستره تقريبي خود از جنوب شهرستان هاي نيشابور و سبزوار عبور كرده و به كوير مي پيوندد. اين باد علاوه بر دشت ديز باد ( كه قسمتي از دشت نيشابور است)، بخش هاي زبرخان ، مركزي ، تحت جلگه، ميان جلگه و طاغنكوه نيشابور را تحت تاثير قرار مي دهد . البته در نواحي كوهپايه اي و كوهستاني شمال و جنوب شهرستان نيشابور اين باد سرعت چنداني پيدا نمي كند .

13870720_r536.jpg

2- ويژگيهاي باد

باد محلي ديزباد يا تيز باد با جهت شرقي – غربي مي وزد و اثرات ??رسايشي آن در جنوب دشت نيشابور و تمايل درختان كوچك و بزرگ به سمت غرب نشان از قدمت اين باد دارد .

باد ديز باد داراي دو نوع نوسان عمده است : 1- نوسان ??صلي 2- نوسان روزانه

1- نوسانات ??صلي : سرعت باد در حوالي نيمه شب كم شده و تا اوايل صبح ادامه دارد و در نيم روز سرعت باد به بيشترين مقدار خود مي رسد .

عرض متوسط دالان باد حدود ه??ت كيلومتر است كه در ناحيه دهانه آن ( اطرا?? روستاهاي امام تقي و حسين آباد رازان ) به حدود چهار كيلومتر مي رسد . گستره طولي و قابل است??اده آن در راستاي شرق به غرب به بيش از 50 كيلومتر مي رسد ( يعني تا نواحي جنوب غربي نيشابور ) . اين باد در طول سال تغيير جهت ناچيزي دارد. باد ديز باد حدود هشت تا نه متر در ثانيه سرعت دارد و تداوم وزش آن بيش از

ساعات سال مي باشد . در سطح جهان بادي اقتصادي تلقي مي شود كه حدود 6 متر در ثانيه سرعت داشته و در، دوسوم ايام سال جريان داشته و جهت نسبتاً ثابت داشته باشد . با توجه به اينكه انرژي و قدرت توليدي باد با توان سوم سرعت مناسب است(1) و سرعت باد ديزباد زياد است ، مسلماً توليد انرژي
بسيار بالا خواهد بود . پس مي توان اين نتيجه را گر??ت كه اين باد كاملاً اقتصادي است . ( بازده توربين هاي بادي به شدت و سرعت باد بستگي دارد )

3- مزايا و معايب باد

مهمترين مزيت اين باد مناسب بودن آن براي توليد انرژي برق است . همچنين در تابستان تا حدود زيادي به تعديل و لطا??ت هوا در مناطق مياني و شمالي دشت نيشابور كمك مي كند . اين امر را در برخي روزهاي تابستان كه باد نمي وزد مي توان در مناطق روستايي ديد كه گرما مردم را كلا??ه مي نمايد .

همچنين در گذشته براي جدا كردن كاه از دانه در خرمنهاي گندم وجو و ... در كشاورزي سنتي است??اده مي شده كه هنوز هم كم و بيش كاربرد دارد .

اما از معايب آن :

1- تبخير شديد ، كه مهمترين عيب اين باد است و رطوبت سطحي زمين را به سرعت از بين مي برد و براي محصولات كشاورزي آ??ت محسوب مي گردد . 2- آسيب رساني به محصولات زراعي و باغي از طريق شكسته شدن ساقه محصولاتي مانند گندم و جو ، ريختن ميوه ها و شكسته شدن شاخه درختان مثمر و غير مثمر و وارد شدن خسارات به تاسيسات ( قطع برق ، تل??ن ، سق?? و ديوار منازل روستايي و... )

3- ايجاد گرد و غبار ( آلودگي طبيعي هوا ) بويژه در اطرا?? كال شور و بخش هاي جنوبي دشت نيشابور كه باعث بوجود آمدن برخي بيماريهاي چشمي ، پوستي و تن??سي در روستاهاي اين قسمت مي گردد .

4- حركت روان و ??رسايش خاك كه بويژه در بخش ميان جلگه و جنوب بخش زبرخان به خوبي ديده مي شود .

4- طرح مطالعاتي نيروگاه بادي دشت ديز باد

بشر از ديرباز به طور سنتي از انرژيهاي تجديد پذير است??اده كرده است . آسياب هاي بادي قديمي در ايران و ساير كشورهاي بادخيز و به خصوص معماري سنتي ايران خود حكايت از بكارگيري انرژيهاي تجديد پذير در زمان هاي گذشته مي نمايد . ( در 2200 سال قبل اولين آسياب بادي به نام ايرانيان در اختراعات جهان ثبت شد ) .

A0397530.jpg

تحولات جهاني در زمينه توجه به ح??ظ محيط زيست و ??ناپذير بودن منابع انرژي ??سيلي ، گرايش است??اده از انرژيهاي تجديد پذير را سرعت بخشيده است و روز به روز توجه بيشتري را به خود معطو?? مي دارد . انجام كارهاي تحقيقاتي نمونه سازي و توليد انبوه در شرايط حاضر زمينه را براي توجه هر چه بيشتر و اقتصادي نمودن انرژيهاي تجديد پذير به خصوص در برخي از شاخه هاي آن از جمله انرژي باد ??راهم نموده است . است??اده از باد براي توليد انرژي برق براي اولين بار در سال 1931 ميلادي توسط روسها در كناره درياي سياه و با است??اده از توربيني به قدرت KW 100 انجام گر??ت و بعد از دوره اي تحول و پس از بحران انرژي 1973 ميلادي كار تحقيق و ساخت توربين هاي بادي با شتاب بيشتري ادامه يا??ت . طبق محاسبات انجام شده ، عامل انرژي باد در كره زمين به 1800 تراوات ( هر تراوات معادل 10 به توان 12 وات ) مي رسد . از اين مقدار حدود 10% خشكي و بقيه در سطح اقيانوسها پراكنده اند . اگر مصر?? انرژي سكنه زمين را 10 تراوات به حساب بياوريم ، حدود 6/.% كل انرژي باد مي تواند جوابگوي احتياجات ساكنين كره زمين باشد .

امروزه كاربرد توربين هاي بادي مورد توجه جدي محا??ل علمي و صنعتي و اقتصادي قرار گر??ته است به گونه اي كه ظر??يت نصب شده توربين هاي بادي جهان از 5500 مگاوات در اواسط سال 1996 در سپتامبر 1999 در 37 كشور جهان به اندكي بيش از 12310 مگاوات توليد رسيده است . ايران در اين ميان با 11 مگاوات توليد برق بادي مقام 26 دنيا را دارا مي باشد . ‌‌????????????????????????????????????

با توجه به وجود باد مناسب و اقتصادي در منطقه نيشابور از اوايل دهه 1370 شمسي ، توسط جهاد دانشگاهي مشهد و جهاد سازندگي خراسان پيشنهاد مطالعات ايجاد نيروگاه مطرح گرديد .

در ابتداي امر به دليل نبود ايستگاه هواشناسي در منطقه مورد مطالعه ( دشت ديزباد ) از اواخر سال 1374 كار مطالعاتي بادسنجي با نصب دستگاههاي ثبات دار توسط جهاد سازندگي در ارت??اع 20 متري از سطح زمين آغاز شد . اطلاعات ايستگاه بادسنجي حسين آباد رازان كه در سالهاي 75 و 76 جمع آوري شده بود ايجاد نيروگاه و مزرعه بادي
2
در دشت ديزباد را از نظر اقتصادي توجيه كرد . و بعد از انجام مذاكره با يك شركت آلماني مجري طرحهاي نيروگاههاي بادي ، دو واحد نيروگاه بادي بصورت آزمايشي در منطقه احداث شد و ايجاد مزارع بادي ( 2 ) در برنامه آينده قرار گر??ت . در طرح مطالعاتي پنج مزرعه بادي پيش بيني شده است كه عبارتند از :

مزرعه شماره يك در روستاي حسين آباد ، مزرعه شماره دو در نيم گره ، مزرعه شماره سه روستاي ديز باد س??لي مزرعه شماره چهار و پنج در جنوب غربي روستاي ديزباد بين روستاهاي نو بهار ، اسلام آباد
( چاه ده اينچي ) و ديزباد .

 

نيروگاههاي بادي مورد مطالعه مانند نيروگاههاي بادي منجيل در استان گيلان متصل به شبكه سراسري برق نيست ، بلكه يك تكنولوژي جديد در جهان است يعني مستقل از شبكه برق . اين نيروگاهها براي تامين برق چاههاي كشاورزي و روستاهاي كوهستاني بوجود آمده است و تكنولوژي آن همپايي كشور آلمان – مخترع اين طرح – پيش مي رود و در جهان پديده اي كاملاً جديد است .

وجود جاده اصلي مشهد – تهران و راه آهن در دست ساخت مشهد – با??ق كه از ميانه دشت عبور مي نمايد ، پارامتر مثبتي براي نصب نيروگاههاي بادي در منطقه است . علاوه بر آن راههاي شوسه متعددي به منظور دسترسي به چاههاي كشاورزي دشت احداث گرديده است .

دشت ديزباد و دشت هاي همجوار آن به لحاظ كشاورزي و منابع آب زيرزميني از غناي بسيار مناسبي برخوردارند . به گونه اي كه ??قط در 1000 كيلومتر مربع، تعداد 542 حلقه چاه كشاورزي وجود دارد كه ??قط 26% آنها در حال حاضر( 1380 سال ) از طريق شبكه برق تغذيه مي شوند و بقيه از موتورهاي ديزلي كه برخي با ??رسودگي ناشي از عمر زياد و عدم نگهداري صحيح ، مشكلات ??راواني را براي كشاورزان ??راهم آورده اند ، است??اده مي كنند . به طور متوسط مصر?? روزانه هر موتور بين 500 تا 700 ليتر گازوييل و شش تا ه??ت ليتر روغن مي باشد ،كه در صورت برقي شدن اين چاه ها ( بويژه از طريق نيروگاهها بادي ) سالانه از سوخت صدها هزار ليتر گازوييل و روغن جلوگيري خواهد شد .

علاوه بر مصر?? انرژي در روستاهاي منطقه ، طرح ايجاد شهر جديد بينالود با كاربري صنعتي – مسكوني به وسعت پنج هزار هكتار و حدود 300 هزار ن??ر جمعيت ، بار قابل ملاحظه اي در منطقه ايجاد خواهد نمود كه ضرورت تدوين برنامه اي جامع براي تامين انرژي را حتمي مي نمايد و انرژي ??راوان باد دشت ديزباد مي تواند كانالي مطمئن براي تامين برق و انرژي باشد .

بر اساس يك ميانگين و شكل خاص باد ، يك واحد توربين بادي kw 500 با ، بادي كه حدود هشت متر در ثانيه سرعت دارد مي تواند 1800 كيلو وات برق در سال توليد كند ، همين توربين در منطقه ديز باد با توجه به سرعت بالاي باد مي تواند 2000 كيلو وات برق توليد نمايد . و بر اساس يك پيش بيني باد ديزباد توان توليد سالانه 4320 مگاوات برق را دارد . لذا اين منطقه و نيروگاههاي بادي آينده آن قابليت اتصال به شبكه سراسري را دارند و غير از نيروگاههاي مستقل از شبكه كه ??علاً در طرح برنامه قرار دارند بايد نيروگاههاي بادي متصل به شبكه سراسري هم مورد توجه قرار گيرند و اين امري است كه بايد مسئولين طرح بويژه سازمان انرژيهاي نو وابسته به سازمان انرژي اتمي ايران آن را مد نظر قرار دهند .

طرح ايجاد مزارع بادي ديزباد اكنون دوره مطالعات و احداث را پشت سر مي گذارد( 3 ) و در اين راه عدم تامين ارزي ، بروكراسي اداري و گمركي در وزارتخانه هاي صنايع ، جهاد سازندگي ، بازرگاني و امور اقتصادي و دارايي ، عدم همكاري شركت آلماني در برخي دوره ها ، از مهمترين مشكلات پيش روي مي باشد . با توجه به گسترش و جريان باد ديز باد در جنوب دشت نيشابور ، اين قسمتها نيز توان و ظر??يت ايجاد نيروگاه بادي را دارند و از نظر ويژگيهاي طبيعي تقريباً شرايط همساني با دشت ديز باد را دارند . اميد است كه با مطالعه اين بخش و با ايجاد نيروگاه بادي ، حداكثر است??اده از اين منبع لايزال الهي بشود .

يادداشت ها :

1- قدرت توليد با توان سوم سرعت متناسب است . بر اساس ??رمول p v p= cv

يعني اگر باد 6 متر در ثانيه سرعت دارد در توان سوم سرعت مي شود ( 216 = 6 ) ولي اگر ??قط يك متر به اين سرعت اضا??ه گردد مي شود ( 343 = 7 ) كه مقدار اختلا?? آن با 6 متر سرعت خيلي بيشتر مي شود و از آنجا كه باد ديزباد 8 متر سرعت دارد ( يعني دو متر بيشتر از بادهاي اقتصادي ) پس مقدار انرژي توليدي آن خيلي زياد خواهد بود .

2- مزرعه بادي : شامل تاسيسات مربوط به گروهي از ماشين هاي بادي است كه در آرايش منظمي در يك ناحيه محدود و مناسب جهت توليد الكتريسيته مورد است??اده قرار گيرند .

3- در سال 1381 ، 5 دستگاه از توربينهاي بادي منطقه در شرق شهر جديد بيناود به بهره برداري رسيد كه به مرور تعداد واحد هاي نيروگاه بادي بينالود به 46 مورد ا??زايش خواهد يا??ت .

منابع مورد است??اده

 

 

1- سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي ، اداره برق و انرژي ، جزوه باد در خراسان 1377

2- سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي ، اداره برق و انرژي ، طرح ت??صيلي ايجاد مزارع بادي ديزباد نيشابور 1377

3- مصاحبه با آقاي مهندس ياقوتي نيا ، كارشناس انرژي اتمي جهاد كشاورزي خراسان ، 1/5/ 1379

4- كاوياني ، دكتر محمد رضا ، توربين هاي بادي و ارزيابي پتانسيل باد در ايران ، ??صلنامه تحقيقات جغرا??يايي شماره 36 ، بهار 1374

5- تاجيك ، محمد ، بررسي هاي قابليتها و موانع توسعه در شهرستان نيشابور از ديدگاه جغرا??ياي سياسي ، پايان نامه كارشناسي ارشد ، دانشگاه تهران ( گروه جغرا??يا ) ، بهمن 1379

به اشتراک گذاری این ارسال


لینک به ارسال
به اشتراک گذاری در سایت های دیگر

رودخانه و سد بار

 

«رودخانه و سد بار
»

محمد تاجیک دبیر جغرا??یای منطقه تحت جلگه

1-آشنايي با مشخصات رودخانه

رودخانه بار از كوه هاي بينالود در شمال غربي شهرستان نيشابور سرچشمه مي گيرد و يكي از سرشاخه هاي رود كالشور نيشابور است.

سرچشمه اصلي اين رود، كوه و چشمه پرآبي است كه آبشار زيباي بار را تشكيل داده و به دليل شرايط مناسب ارت??اع و آ??تابگير نبودن، تا اواخر بهار داراي بر?? بوده كه ذوب تدريجي بر?? ،آب اين رودخانه را تامين مي كند. البته در مسير چند چشمه ديگر به اين رود مي پيوندند. اين رودخانه تا حدود 20 كيلومتري سرچشمه در داخل كوهستان بوده و حالت دايمي دارد كه در اين مسير از شهر بار و روستاهاي اريه، دامنجان، چهارباغ و خانلق عبور مي كند. در سه كيلومتري جنوب روستاي خانلق رود، وارد منطقه هموار و دشت شهرستان تحت جلگه مي شود و حالت ??صلي به خود مي گيرد. مسا??تي حدود 35 كيلومتر اين گونه بوده و در نزديكي روستاي رهن كاريز از توابع بخش مركزي شهرستان تحت جلگه به رود ??صلي كالشور نيشابور مي پيوندد. در اين قسمت به دليل ??راهم شدن خاك هاي آبر??تي و حاصلخيز در طول زمان هاي گذشته، روستاها و اراضي كشاورزي زيادي به وجود آمده است. سيلاب (حالت ??صلي) رودخانه بار به كالشور مي رسد.

رودكالشور بزرگترين رودخانه ??صلي دشت نيشابور و منطقه تحت جلگه است و نقش زهكش (خارج كننده آبهاي روان و سطحي) تمام حوضه را بر عهده دارد. اين رود از ارت??اعات كوه قرمزي، كوه تخت شاه و ديزباد در شرق نيشابور و دامنه هاي شمالي كوه چهل تن در بخش كدكن تربت حيدريه سرچشمه مي گيرد و با عبور از ميانه دشت شهرستان نيشابور و حاشيه جنوبي شهرستان تحت جلگه در شمال غربي روستاي حصارسرخ از توابع بخش ميان جلگه نيشابور از منطقه خارج و وارد دشت سبزوار مي گردد و سپس با عبور از اين منطقه و با پيوستن كالشور جوين و كالشور جاجرم به آن، با نام كالشور سبزوار يا ابريشم رود به نمكزارهاي دشت كوير در جنوب شاهرود ??رو مي رود. اين رود ??صلي از سرچشمه تا دشت كوير مسا??تي حدود 350 كيلومتر را طي مي كند. در محل روستاي حسين آباد جنگل (بخش ميان جلگه نيشابور) يك ايستگاه هيدرومتري (آب سنجي) بر روي اين رود ??صلي ايجاد شده است كه حجم متوسط سالانه آب آن را حدود 47 ميليون مترمكعب نشان مي دهد. حوزه آبريز اين رود تا محل ايستگاه حدود 7300 كيلومتر مربع است. و ميزان هدايت الكتريكي (املاح آب) حدود 12000 ميكرومهوس بر سانتي متر را نشان مي دهد و همچنانكه از نام آن پيداست شور بوده و غير قابل مصر?? است.

در مسير رودخانه بار از سال 1329 ايستگاه هيدرومتري (آب سنجي) در محل روستاي اريه حداث شده كه وسعت حوزه آبريز رودخانه بار تا محل اين ايستگاه حدود 119 كيلومتر مربع است و بالاترين ارت??اع 2900 متر (كوه هاي اطرا?? آبشار بار) و كمترين ارت??اع در محل ايستگاه 1530 متر از سطح دريا مي باشد. شيب متوسط رودخانه 4 درصد و متوسط حجم جريان سالانه آن در محل ايستگاه حدود 28 ميليون متر مكعب است.

كي??يت آب آن براي مصار?? شرب و كشاورزي خوب است، به طوري كه آب آشاميدني شهر بار از محل سرچشمه (آبشار) تامين مي گردد و هزاران هكتار باغ و زمين كشاورزي حاشيه اين رودخانه، از آب آن آبياري مي شوند. ميزان بيشترين و كمترين هدايت الكتريكي آن به ترتيب 810 و 258 ميكرومهوس بر سانتي متر مي باشد.

مهمترين رودي كه به رودخانه بار مي پيوندد رود طاغان است.

رودخانه طاغان كه از جنوب شهر بار و شرق روستاي طاغان و نزديكي روستاي درخت جوز و كوه هاي بينالود سرچشمه مي گيرد، پس از طي مسا??تي حدود 10 كيلومتر در روستاي چهارباغ به رودخانه بار مي پيوندد. اين رودخانه در بالا دست حالت دايمي دارد و در ايام پر آبي ??صل بهار و سيلابها به رودخانه بار مي پيوندد كه در نهايت به كالشور نيشابور مي ريزد. در روستاي طاغان يك ايستگاه هيدرومتري از سال 1348 ??عال است. وسعت حوزه آبريز رودخانه تا محل ايستگاه 102 كيلومتر مربع است و شيب متوسط حوزه به 5/7 درصد مي رسد و متوسط حجم سالانه آن حدود 18 ميليون مترمكعب است. كي??يت آب آن شبيه رودخانه بار است و براي مصار?? كشاورزي و شرب مناسب است.

 

2- نگاهي به تاريخچه ساخت سد بار

بشر همواره در ??كر اين بوده است تا راه حل هاي مختل?? براي است??اده هر چه بيشتر از آب را بياموزد و از نيروي آن بهره برداري كند. توسعه دهانه چشمه ها، احداث كانال هاي انشعابي از رودخانه ها، ح??ر قنات ها، احداث بند و است??اده از نيروي آب براي به حركت در آوردن توربين هاي ساده و گرداندن سنگ آسياب نمونه هايي است از ??عاليت هايي كه در اين زمينه صورت گر??ته است. روشن است كه امروزه دامنه اين قبيل ??عاليت ها ا??زايش يا??ته و بهره برداري از نيروي آب به صورت هاي گوناگون، پيشر??ت شگر??ي نموده است، با اين احوال ??عاليت هاي انسان در گذشته، در اين راه زياد و قابل توجه بوده است.

در ايران و خراسان نيز دامنه ??عاليت ايرانيان قديم، بويژه در احداث بند و ح??ر قنات چشمگير است. در سرزمين خراسان وجود بندها و كانال هاي انتقال آب كه بيشتر آنها متروك و غير قابل است??اده شده اند نشان مي دهد كه در گذشته علوم معماري و آب شناسي پيشر??ت داشته و مردم به خوبي از حل مشكل كم آبي و انتقال آب برآمده اند. وجود صدها قنات و كانال انتقال آب در دشت نيشابور و شهرستان تحت جلگه بيانگر اين امر است.

در خراسان چندين بند قديمي بر روي رودخانه هاي كم آب و كوچك احداث شده است كه معرو?? ترين آن ها عبارتند از:

1- بند اخلمد در 80 كيلومتري شمال غرب مشهد و بر روي رودخانه اخلمد (شهرستان چناران) كه مربوط به دوره ص??ويه مي باشد.

2- بند گلستان در 20 كيلومتري شمال غرب مشهد بر روي رودخانه طرقبه كه ساخت آن را همزمان با مسجد گوهرشاد و دوره ايلخانان مغول مي دانند.

3- بند طرق در 25 كيلومتري جنوب شرقي مشهد و بر روي رودخانه طرق كه در پشت اين بند قديمي سد جديد و بتني طرق احداث شده است.

4- بند ??ريمان در 12 كيلومتري شهر ??ريمان و بر روي رودخانه ??ريمان كه در زمان ص??ويه احداث شده است.

بند ??يل بند، بندكلار و بند پل بند در شهرستان تربت جام، بند كرات در شهرستان تايباد، بند سلامي در شهرستان خوا?? و بند كلات (نادري) در شهرستان كلات از ديگر بندهاي معرو?? در استان خراسان رضوي است.

اما با آنكه در منطقه شمالي بينالود سه بند قديمي روي رودخانه هاي محلي احداث شده در دامنه هاي جنوبي بينالود و در منطقه نيشابور هيچ گونه بند تاريخي مهمي ديده نمي شود و تنها بندهاي منحر?? كننده در مسير رودخانه براي تامين آب مورد نياز باغ ها و زمين هاي كشاورزي اطرا?? احداث مي شده است كه هنوز اين گونه بندهاي ساده وجود دارد.

3- مطالعات ايجاد سد بار

اولين دور مطالعات ايجاد سد بر روي رودخانه بار در سال 1335 شمسي (1956 ميلادي) توسط يك شركت ??رانسوي (c.f.e) صورت گر??ت. اين گروه كارشناسي بر اساس اطلاعات موجود آن زمان كه شامل اطلاعات آب سنجي سه ساله (1330 - 1331 و 1332) و مطالعات اوليه زمين شناسي و نقشه برداري خودشان بود، پيشنهاد ايجاد يك سد در تنگه هاي كوهستاني و سنگي مسير رود در حد ??اصل روستاي اريه و شهر بار را ارايه كرد. سد مورد نظر ??رانسويان، با پايه هاي جسيم و ??وق العاده گران قيمت پيشنهاد شد. (در n َ28 – 36 و e43 – 58ْ و در ارت??اع 1700 متري از سطح دريا) اطلاعات هيدرولوژي آنان بسيار كم بود زيرا ايستگاه آب سنجي اريه در سال 1329 ايجاد شده بود و اطلاعات سه ساله اي كه آن ها است??اده كرده بودند نمي توانست براي احداث يك سد كا??ي باشد. به علاوه اطلاعاتي كه آنان از زمين شناسي محل احداث سد داشتند ناقص بوده، زيرا اطلاعات كسب شده بعدي نشان مي دهد كه جنس سنگ هاي موجود در تنگه هاي روستاي اريه، نمي تواند هسته ن??وذ ناپذير براي يك سد باشند و بعلاوه ??شارهاي وارده از سنگيني درياچه پشت سد پيشنهادي مي توانست سبب شكستگي و شكا?? در تخته سنگ ها شود.

سد پيشنهادي اين گروه اروپايي، 5/56 متر ارت??اع داشته كه توانايي ذخيره 26 ميليون مترمكعب آب را داشته كه با مقدار معقول آب سالانه رودخانه كه در آن زمان محاسبه شده بود متناسب است. البته در اين مكان ??قط رودخانه بار جاري است و رود طاغان چندين كيلومتر پايين تر به رودخانه بار مي پيوندد.

پس از اطلاعات ??رانسويان و ارائه گزارش آن، تا سال 1351 پروژه احداث سه بار مسكوت ماند، در اين زمان با توجه به بهبود وضعيت اقتصادي كشور و با توجه به ??روش ن??ت با قيمت بالا و اتخاذ سياست سد سازي در مناطق مختل?? كشور، بار ديگر ساخت سد بر روي رودخانه بار مطرح شد. اين بار گروه مهندسين مشاور ست كوپ مسئول طرح مطالعاتي شد، اين گروه بر اساس يا??ته هاي خود و مطالعات پايه شركت ??رانسوي، احداث سد در محل تنگه هاي كوهستاني بين اريه و بار را داراي توجيه اقتصادي ندانست و جالب آن كه بيشتر به بررسي و نقد اطلاعات شركت ??رانسوي پرداخت. آنان به دليل ا??زايش قيمت ها و گران شدن مصالح (16 سال پس از مطالعات ??رانسويان) و نيز اعلام اينكه ايجاد سد بر ذخاير آب زيرزميني پايين دست، تاثير من??ي مي گذارد، و همچنين نبود وسايل مورد نظر براي ساختمان سد در نزديكي محل احداث و نبود راه ارتباطي و دسترسي مناسب، احداث سدبار را منت??ي اعلام كردند. چند سال بعد در سال هاي 57-1356 كه برنامه جامع آب كشور در حال تهيه بود، سد بار به عنوان يك پروژه مطالعاتي مربوط به ذخيره آب و آب رساني در استان خراسان در نظر گر??ته شد.

اين بار به دعوت وزارت نيرو، يك شركت بلغاري به نام اگروكمپكت مطالعات مرحله اول ساخت سد و شبكه آبياري آن را از سال 1356 تا 1359 به انجام رساند. اگر چه مدتي پس از شروع مطالعات انقلاب اسلامي به وقوع پيوست؛ اين گروه محل سد بار را با توجه به آبدهي خوب رود طاغان، مكاني پيشنهاد كرد كه آب اين رود نيز به رودخانه بار اضا??ه مي گرديد.

از آنجا كه ايستگاه آب سنجي طاغان در سال 1348 احداث شده بود و دستكم ده سال اطلاعات آب سنجي اين رود در اختيار شركت بلغاري بود، آنان محلي واقع در بين روستاهاي چهارباغ و خانلق (مزرعه منصور آباد) را براي احداث سد پيشنهاد كردند كه اين محل نيز حالت كوهستاني و داراي تنگه هايي بود. (البته اين تنگه ها بازتر از تنگه هاي اريه هستند). در اين مكان آب هر دو رودخانه، مي توانست يك درياچه بزرگ با ذخيره آبي مناسبي را بوجود آورد، ولي روستاي چهارباغ و باغات و اراضي كشاورزي آن به طور كامل به زير آب مخزن مي ر??ت.

با وضعيت نا به سامان كشور در اوايل انقلاب و شروع جنگ تحميلي، مرحله دوم طرح مطالعاتي سد بار پس از چند سال توق??، در چهار چوب قرار داد طرح سدهاي شش گانه خراسان (سد شهيد يعقوبي تربت حيدريه- سد طرق، سد كارده و ...) در سال 1363 و پس از امضاي قرار داد بين شركت سهامي آب منطقه اي خراسان و شركت عمران زمين و توسعه منابع آب، به مهندسين مشاور مهاب قدس واگذار گرديد. مطالعات اين مرحله با هد?? تنظيم آب رودخانه بار و توسعه كشاورزي و آبياري قسمتي از دشت شهرستان نيشابور و منطقه تحت جلگه به مساحت 3300 هكتار صورت گر??ت. اين مطالعات پس از مدت زمان طولاني در سال 1368 به اتمام رسيد.

اين شركت نيز محل احداث سد را مانند شركت بلغارستان، بين روستاهاي چهارباغ و خانلق (در n َ24 – 36 و e 38َ – 58 و در ارت??اع 1400 متري از سطح دريا) پيشنهاد كرد.

پس از آن تا سال 1376 احداث سد بار با آنكه چند دور مطالعات مقدماتي و ??ازهاي گوناگون را طي كرده بود مسكوت ماند كه شايد از دلايل عمده آن ورود كشور به دوران بازسازي پس از جنگ و نيز شكل گيري مشكل به زير آب ر??تن روستاي چهارباغ و آزادسازي منازل مسكوني، باغات و زمينهاي كشاورزي بود كه به ا??زايش هزينه هاي ساخت سد مي ا??زود. (هزینه ساخت حدود ۶۲ میلیارد تومان در آن زمان برآورد شده بود.) پس از ا??تتاح سد شهيد يعقوبي در سال 1375 تربت حيدريه بر روي كال سالار كه طرح مطالعاتي آن بسيار ديرتر از سد بار شروع شده بود و دستور رئيس جمهوري وقت (آقاي هاشمي ر??سنجاني) مبني بر شروع عمليات سد بار از محل وام تخصيصي به سد شهيد يعقوبي(مبلغی حدود 800 میلیون تومان از حساب 210)، باز نگري در مطالعات مرحله دوم (مطالعات شركت مهاب قدس) شروع شد. اين مرتبه، توسط شركت سهامي آب خراسان انجام بازنگري و نظارت كارگاهي طرح سد بار، به شركت خدمات مهندسي مشاور طوس آب ابلاغ گرديد.

مهمترين كار اين شركت بازنگري در كار بري آب سد پيشنهادي بود. از آنجا كه كار احداث اولين و بزرگترين مجتمع ??ولاد شرق كشور در شمال غرب شهر نيشابور شروع شده بود و اين مجتمع نياز به آب ??راواني داشت، آب سد به اين ترتيب تقسيم بندي شد: نياز كشاورزي (در حد تامين حقابه هاي موجود به حجم 9/4 ميليون مترمكعب) نياز صنعت ??ولاد خراسان ( به حجم 5/11 ميليو متر مكعب) و آب شرب شهر نيشابور ( به حجم 17 ميليون مترمكعب پيش بيني سال 1405).

طوس آب نيز محل احداث سد را مانند دو دور مطالعات قبلي بين روستاهاي چهارباغ و خانلق ،حجم كل درياچه پشت سد را 59 ميليون مترمكعب ،ارت??اع سد را 60 متر و طول تاج را 810 متر و نوع سد را نيز خاكي سنگريزه اي با هسته رسي در نظر گر??ت. سال ا??تتاح سد هم سال 1380 تعيين شد.

با آنكه مطالعات بازنگري كه به نوعي مطالعات نهايي طرح محسوب مي شد، انجام گر??ت، اما در سال هاي 78 و 77 ردي?? بودجه اي براي آن در نظر گر??ته نشد و احداث آن به تصويب دولت نرسيد. گويا تغيير دولت و چند امر ديگر در اين مسئله موثر بود:

1- هزينه بالاي سد كه در سال 79 حدود 62 ميليارد تومان برآورد شد. 2- به زير آب ر??تن روستاي چهارباغ و بالا بودن هزينه آزادسازي زمين هاي اين روستا 3- تاثير من??ي ايجاد سد شهيد يعقوبي تربت حیدریه بر منابع آب زيرزميني پايين دست خود.

اين عوامل سبب شد تا مدتي پروژه سد بار به تاخير بي??تد. از سال 1379 شركت سهامي آب منطقه اي خراسان ،شركت مهندسين مشاور آب پوي را مامور اجراي مرحله سوم طرح مطالعات احداث سد بار نمود.

شرکت مهندسین مشاور آب پوی، طرح جدیدی مبنی بر ساخت سد در حاشیه مسیر رودخانه را پیشنهاد داد. بدین صورت که آب را جهت ورود به مخزن سد از حدود ۲ کیلومتر بالاتر منحر?? می کنند و بدین ترتیب آب وارد مخزنی خواهد شد که در دو طر?? طول آن دو رشته کوه به عنوان دیواره قرار دارد و دو دیواره دیگر را هم به صورت سدهای خاکی در دو قسمت دیواره اصلی و ??رعی به صورت مصنوعی ایجاد می کنند. این طرح معایب طرح های گذشته را نداشته و علاوه بر هزینه به مراتب کمتر آن، موجب زیر آب ر??تن هیچ روستایی نمی شد. ضمن آنکه بدین ترتیب تنها از مازاد آب دوران سیلاب رودخانه بار، حدود ۱۴ میلیون مترمکعب آب در سال جهت مصار?? شهری ذخیره می شود که ۸ میلیون مترمکعب آن جهت مصر?? آب شرب و ۶ میلیون مترمکعب هم جهت مصر?? در صنعت ??ولاد از سمت دیواره اصلی به نیشابور منتقل می شود. آب باقیمانده در مخزن سد هم در صورت نیاز در مزارع کشاورزی مورد است??اده قرار می گیرد.

سرریز این سد که از نوع نیلو??ری با یک لوله ۱۰۰۰ ??ولادی می باشد، بر روی دیواره ??رعی و در کنار رودخانه نصب شده است. سایر تاسیسات آبی و دریچه های سد بر روی دیواره اصلی نصب می شوند که هنوز به مرحله اجرا درنیامده است. در تمام طول سال دبی پایه رودخانه بار جریان دارد و تنها در سه ماه بهار که جریانهای سیلابی جاری می شوند، مازاد دبی که به صورت سیلاب است وارد دریاچه سد می شود.

از نکات جالب توجه در طراحی این سد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- هزینه کم عملیات خاکبرداری با توجه به تامین عمده نیاز خاکی دیواره سد از دریاچه آن می باشد.

۲- عمر زیاد این سد هم از نکات قابل توجه است. زیرا با توجه به عدم اجازه ورود رسوبات دانه درشت در ابتدای ورود بند انحرا??ی، حجم رسوبات ورودی علاوه بر دانه ریز بودن آنها به حدود ۳۹۰۰ متر مکهب در سال کاهش یا??ته است.

۳- و شاید تنها نکته من??ی در ساخت این سد، عدم کارگزاری ابزارهای دقیق سنجشی به دلیل تامین نشدن به موقع از جانب کار??رما (آب منطقه ای خراسان) در حین ساخت دیواره ??رعی بوده است که موجب می شود تا پس از اتمام کار مجبور شوند تا دیواره را از روی تاج سوراخ کرده و ابزار را در عمق تاج کار بگذارند که قطعا این کار دقت کا??ی را نخواهد داشت.

پس از تعیین شرکت راه و ساختمان راهسر به عنوان پیمانکار ساخت از سال 1384کار اجرایی آن شروع شد. پس از مدتی شرکت پیمآب کار ساخت بدنه اصلی سد را شروع نمود و قرار است تا سال 1390 سد آرزو به واقعیت بپیوندد و پس از سال ها ??راز و نشیب ا??تتاح گردد..

4- مشخصات ??نی سد در حال ساخت

نام سد : سد بار

نوع سد : خاکی با هسته مرکزی رسی به همراه آب بند

اهدا?? ساخت سد : مهار سیلاب ، تامین قسمتی از آب شرب نیشابور ، تامین آب کشاورزی

محل احداث : شمال غربی شهر نیشابور ، اطرا?? روستای خانلق

مساحت حوضه آبریز سد : 5/284 کیلو متر مربع

محیط حوضه آبریز سد : 5/142 کیلو متر مربع

شیب متوسط حوزه : 61/2 %

طول آبراهه اصلی(رودخانه بار) : 9/32 کیلومتر

متوسط دبی سیل با دوره بازگشت دو ساله :2/27 مترمکعب بر ثانیه

متوسط دبی سیل با دوره بازگشت هزار ساله : 2/458 مترمکعب بر ثانیه

آب قابل تنظیم سالانه : 6/14 میلیون متر مکعب

عرض تاج سد : ۸ متر

عرض پاشنه سد : ۹۸ متر

طول تاج سد : ۱۷۳۰ متر

حداکثر ارت??اع از ک?? : 5/19 متر

حداکثر ارت??اع از پی : 5/27 متر

حجم رسوبات سالانه : ۳۹۰۰ متر مکعب

نوع سرریز : نیلو??ری

حجم مخزن در تراز نرمال : 5/23 میلیون متر مکعب

ارت??اع نرمال از سطح دریا : ۱۳۴۸ متر

مشاور مطالعه و اجرای سد : شرکت مهندسین مشاور آب پوی

پیمانکار اولیه: شرکت راه وساختمان راهسر

پیمانکار ??علی: شرکت پیمآب

چند نکته

۱- در مرحله ساخت سدها باید دو ویژگی اصلی را مد نظر قرار بگیرد :

- مقاومت کامل سد در برابر ن??وذپذیری

- مقاومت سد در برابر حجم زیاد آب پشت آن

۲- سدها را از لحاظ مواد سازنده می توان به سه دسته بتنی، خاکی و سنگریزه ای تقسیم کرد که سدهای بتنی با توجه به عدم ن??وذ پذیری بتن، هسته مرکزی ندارند و به صورت عمده وزنی، قوسی و پایه دار ساخته می شوند. ولی در صورت وجود امکان ن??وذ پذیری در سدهای خاکی و سنگریزه ای، هسته ای از خاک رس ??شرده در مرکز آن قرار می دهند.

3- حجم آب پشت سد را می توان به سه قسمت عمده تقسیم کرد :

- حجم مرده - حجم نرمال - حجم حداکثر

منظور از حجم مرده، آن مقدار آبی است که در ابتدای بهره برداری و آبگیری سد وارد آن می شود و با توجه به کی??یت پایین آن حتی اگر در پایین ترین نقطه دیواره سد کانال برای خروج آن وجود داشته باشد،استحصال نمی شود. حجم بعدی تا ارت??اع سرریز را حجم نرمال گویند که برداشت اصلی مصار?? مورد نظر از آن صورت می گیرد و پس از آن از سرریز تا لبه تاج سد را حجم حداکثر گویند که برای مهار جریانهای متلاطم سیلابی با توجه به حداکثر میزان سیلی که در آن منطقه ممکن است رخ دهد، طراحی می شود.

۴- با توجه به هزینه بالای انتقال خاک یا سنگ جهت ساخت سدهای خاکی و سنگریزه ای در مناطقی که این مواد در نزدیکی آنها موجود نمی باشد، ساخت سدهای بتنی با توجه به استحکام بیشتر آنها مقرون به صر??ه تر است ولی در این سد ، با توجه به کوهستانی بودن اطرا?? منطقه و همچنین رسی بودن خاک بستر دریاچه سد، براحتی از این دو عارضه طبیعی به عنوان منابع سنگ و خاک است??اده شده بود که هم موجب صر??ه جویی در هزینه ها شده بود و هم موجب ا??زایش حجم آب دریاچه سد.

۵- سرریز این سد همانطور که در قسمت مشخصات ??نی ذکر شد، از نوع نیلو??ریست که در ارت??اعی پایین تر از تاج سد در پشت مخزن، در صورت بالا آمدن آب، آنرا از طریق کانالی از زیر بدنه سد، به پایین دست سد انتقال می دهد. سریز سدها در انواع مختل?? با توجه به شرایط منطقه ای می تواند بر روی تاج آنها و یا در بالا دست در مسیری انحرا??ی طراحی شده باشد.

۶- با توجه به ت??اوت کی??یت آب در لایه های مختل?? پشت سد، معمولا از دریچه لایه بالایی برای کشاورزی و از دریچه لایه میانی برای مصر?? آب شرب است??اده می کنند.

به اشتراک گذاری این ارسال


لینک به ارسال
به اشتراک گذاری در سایت های دیگر

کاربرد نام خليج ??ارس در دوره هخامنشيان

 

به عقيده صاحب نظران حوزه ميراث ??رهنگي کش?? کتيبه اي سنگي به خط ??ارسي باستان و متعلق به دوره هخامنشيان در جزيره خارک مهمترين يا??ته باستان شناسان براي اثبات است??اده از نام خليج ??ارس از دير باز بوده است.

کتيبه اي به خط ??ارسي باستان در پي احداث جاده اي در جزيره خارک از زيره خاک کش?? شد.

اين کتيبه به شکل نا منظم و نا متعار?? در 5 سطر و سطرهاي آن به صورت 3 و 2 سطر به هم چسبيده و به زبان ??ارسي باستان نوشته شده است.بر اساس تحقيقات باستان شناسان کتيبه يا??ت شده در جزيره خارک روي نوعي سنگ مرجاني مخصوص اين جزيره که به آن سنگ خارا گ??ته مي شود و احتمالا به صورت صخره اي بوده شکل گر??ته.

پيش از اين سطرهاي جدا از هم در دوره هخامنشي تنها در متوني ديده شده است که به زبانهاي مختل?? بوده و براي نشان دادن اين زبانها آنها را جدا از هم و با يک سطر ??اصله مي نوشتند.در اطرا?? اين سطرها چند حرو?? هجاي پراکنده روي سنگ ديده مي شود که به شکل خط ميخي هستند و بايد مورد مطالعه قرار گيرند تا اين خطوط به طور کامل خوانده شوند.

بر اساس گ??ته شاهدان محلي روي کتيبه عکسي از يه تاج نيز ديده مي سود که اين موضوع مي تواند باعث کش?? اسرار جديد تري از اين موضوع باشد.

کارشناسان ميراث ??رهنگي معتقدند کش?? اين کتيبه سنگي را در جزيره خارک آن هم زماني که بر سر نام خليج ??ارس بحثهاي متعددي در دنيا با راه ا??تاده است مي توان به شکل يک هديه آسماني ديد.اين کش?? بي شک يکي از مهمترين يا??ته هاي باستان شناسي براي اثبات نام خليج ??ارس خواهد بود.

به اشتراک گذاری این ارسال


لینک به ارسال
به اشتراک گذاری در سایت های دیگر

بازخواني زندگينامه علمي پدر جغرا??يا و هواشناسي ايران/ گنجي نشسته در کنجي

 

بازخواني زندگينامه علمي پدر جغرا??يا و هواشناسي ايران/ گنجي نشسته در کنجي

«بارها از من پرسيده اند چطور شد که جغرا??يدان شدم. جواب من اين است که سرنوشت عامل اصلي بوده است. اکنون که دستاوردها و تلخي ها و شيريني هاي گذشته را مي نگرم پشيمان نيستم و اگر ??رصتي ديگر براي زيستن به دست آيد باز هم به جغرا??يا رو خواهم آورد.»

 

اين سخن از مردي است که پدر جغرا??ياي نوين ايران لقب گر??ته است. بنيان گذار و رئيس هواشناسي ايران، رئيس هواشناسي آسيا، عضو شوراي اجرايي هواشناسي جهاني، معاون پارلماني وزير راه، بنيانگذار و رئيس انجمن جغرا??يدانان ايران، معاون مالي و اداري دانشگاه تهران، استاد ممتاز دانشگاه تهران، بنيانگذار و رئيس دانشگاه بيرجند، عضو هيات علمي دايره المعار?? بزرگ اسلامي، دانشمند برگزيده سال 2001 هواشناسي جهاني و يکي از پانزده خدمتگزار مهم علم جغرا??يا در قرن بيستم. اينها تنها تعدادي از عنوان ها و لقب هاي پرو??سور محمدحسن گنجي مرد پرتلاش و خستگي ناپذير عرصه علم جغرا??يا است. محمدحسن گنجي در 21 خرداد 1291 خورشيدي در بيرجند به دنيا آمد. از 1297 تا 1309 دوران مقدماتي تحصيلي را در شوکتيه بيرجند و با کسب چند عنوان ممتاز درسي به پايان برد. شوکتيه بيرجند مهم ترين مدرسه در شرق ايران بود که توسط امير شوکت الملک بنيان نهاده شده بود: «پس از راه اندازي دارال??نون، شوکتيه نخستين مدرسه يي بود که در شهري کوچک مانند بيرجند تاسيس شده بود. در نخستين روز ورودمان به مدرسه، به هر يک از ما يک لوح سياه سنگي به اندازه يک برگه
a4 امروزي و يک قلم سنگي به اندازه خودکارهاي امروزي دادند. خاصيت شان اين بود که هرچه با قلم سنگي روي لوح مي نوشتيم به رنگ س??يد ديده مي شد و مي توانستيم لوح را با يک دستمال يا لباس خود پاک کنيم و مطالب تازه را بنويسيم. لوح سنگي و کتاب ها و نوشت ا??زار به رايگان توسط مدرسه در اختيار ما گذاشته مي شد. علاوه بر اين در مدرسه شوکتيه به حدود شصت ن??ر از دانش آموزان بي بضاعت، سالانه دو دست لباس کامل و ماهانه حدود سي کيلو آرد و دو ريال پول هم مي دادند.» گنجي در سال 1309 براي ادامه تحصيل در دارالمعلمين عالي تهران نام نويسي کرد که دو بخش علمي و ادبي داشت که گنجي در بخش ادبي در رشته تاريخ و جغرا??يا تحصيل کرد و ليسانس گر??ت. تحصيل در دارالمعلمين عالي و بهره گيري از استاداني همچون بديع الزمان ??روزان ??ر، عباس اقبال آشتياني و نصرالله ??لس??ي، او را به پيشر??ت در راه علم تشويق کرد و راه س??ر به دانشگاه ويکتوريا در منچستر را در پيش گر??ت. ورود به بريتانيا و آشنايي با ??رهنگ غربي براي جوان بيرجندي با آموختني ها و تجربه هاي نو همراه بود. با زبان انگليسي به اندازه نياز آشنايي داشت و به همين سبب بي نياز از پانسيون شدن در ابتداي دوران دانشجويي، از همان آغاز تحصيل خود را شروع کرد: «من پنج سال در دانشگاه ويکتوريا تحصيل کردم که سال نخست به آموختن درس هاي عمومي مانند زبان ??رانسوي، اقتصاد سياسي، تاريخ معاصر، تاريخ قديم و زمين شناسي عمومي گذشت و از سال دوم تا پايان تحصيل، دروس جغرا??يايي ناحيه يي و دروس جانبي مانند جامعه شناسي، مردم شناسي، زمين شناسي، هواشناسي، اقليم شناسي، نقشه برداري، مطالعه تصويرهاي جغرا??يايي، جغرا??ياي سياسي، روابط بين الملل و نظير آنها را خواندم. در نتيجه هيچ يک از سر??صل هاي جغرا??يايي از برنامه درسي ما کنار نمانده بود.»

 

او در سال 1317 از دانشگاه ويکتوريا، ليسانس تخصصي جغرا??يا (معادل ??وق ليسانس) دريا??ت کرد و به ايران بازگشت که تا سال 1334 با سمت دبيري در دانشگاه تهران خدمت کرد. او همزمان با تدريس در دانشگاه در بانک ملي نيز کار مي کرد و در همان جا با «لطي??ه جوادزاده» آشنا شد که اين آشنايي در دوران سربازي گنجي نيز ادامه يا??ت و آنها در سال 1320 ازدواج کردند. خدمت سربازي گنجي نيز پرماجرا و ناآرام سپري شد. ستوان گنجي يک بار نيز به سبب د??اع از تغذيه سربازان به دردسر ا??تاد: «يک شب که من ا??سر نگهبان بودم استوار آمد و گ??ت به دستور ??رمانده هنگ بايد ده درصد آذوقه ها را ببرد. من قبول نکردم و گ??تم همه چيز را به آشپزخانه ببر. آن شب ن??رات غذاي سيري خوردند. صبح ??رمانده هنگ مرا صدا زد و جريان ديشب را پرسيد. برايش توضيح دادم. مرا تحسين کرد و گ??ت اين استوارها هستند که او را بدنام مي کنند. دو ه??ته بعد باز نوبت من شد و همين کار را تکرار کردم. دو ن??ر ديگر از ا??سرها هم چنين کردند. ??رمانده مرا احضار کرد و گ??ت: «ستوان گنجي، نگاه نکردي که يکي از دکمه هايت بسته نيست؟» و مرا يک شب توقي?? کرد. بار سوم که با استوار همان ر??تار را کردم ناگهان خبر آمد که من و دو ا??سر ديگر بايد در ??رودگاه تبريز کشيک بدهيم.» خدمت سربازي گنجي که با جنگ جهاني دوم همزمان بود با سقوط رضاشاه و اشغال ايران و تصر?? پادگان ها نيمه تمام ماند و گنجي به دشواري از حمله روس ها گريخت و به تهران آمد. چند سالي به تدريس در دانشگاه تهران ادامه داد ولي به سبب نداشتن مدرک دکترا، راه پيشر??ت برايش هموار نبود و به اين ترتيب در سال 1331 در دانشگاه کلارک امريکا تحصيل در رشته جغرا??يا را از سر گر??ت و پايان نامه خود را با موضوع «آب و هواي ايران» تنظيم و دکتراي خود را در سال 1333 دريا??ت کرد. هنوز به ايران نرسيده بود که شنيد کارشناس هندي سازمان جهاني هواشناسي منتظر اوست زيرا هواشناسي جهاني که براي راه اندازي تشکيلات هواشناسي در هر کشور با کمک دانشگاهيان همان کشور تلاش مي کرد دکتر گنجي را به عنوان گزينه يي مناسب براي رياست بر هواشناسي ايران در نظر گر??ته بود. در آن زمان واحد کوچکي در ??رودگاه مهرآباد براي نظارت بر شرايط آب وهوايي نقاط مختل?? کشور و ياري رساندن به امنيت پرواز وجود داشت و تبديل اين واحد کوچک در هواپيمايي به سازمان هواشناسي کاري دشوار و زمانبر بود که گنجي دشواري هاي اين کار را به جان خريد و با حوصله و شکيبايي بسيار و با تربيت ا??راد متخصص و نيروي انساني ويژه، هواشناسي را به عنوان سازماني مستقل در وزارت راه تاسيس کرد: «من در نخستين سال هاي رياستم بر هواشناسي دو کار مهم انجام دادم، يکي قانوني بود که از مجلس گذراندم و هواشناسي را از هواپيمايي جدا کردم و به عنوان سازماني مستقل در وزارت راه تثبيت کردم چون در ابتداي مسووليتم در هواشناسي، اختلا?? هايي اساسي با هواپيمايي داشتيم. زماني که قانون استقلال هواشناسي در دهم اس??ند 1337 به تصويب مجلس رسيد، بسياري از مشکلات ما ر??ع شد. هنوز هم روز دهم اس??ندماه در برنامه تقويم تاريخ به عنوان سالگرد استقلال هواشناسي با تلاش من نام برده مي شود. دومين قانون مهمي که در دوران مسووليت من تصويب شد قانون پيوستن ايران به سازمان جهاني هواشناسي بود که بسياري از کشورها در آن عضو بودند. پيوستن ما به سازمان جهاني، اين ويژگي را داشت که برايمان در هر زمينه علمي يا اجرايي کارشناس مي ??رستادند.»

 

دوازده سال رياست گنجي بر هواشناسي ايران بازتاب مهمي در جهان داشت و پيشر??ت هاي چشمگير سازمان تازه تاسيس با مديريت او شهرتي جهاني به هم زده بود. با وجود امکان هاي محدود، بلندپروازي ها و آرمان گرايي هاي او و کارشناسان سازمان سبب پيشر??ت هاي پرشتاب هواشناسي شده بود. در اين ميان تلاش آنان براي پيش بيني هوا نيز در آغاز با اشتباه هايي همراه بود که نقل محا??ل و مطبوعات شده بود. چنان که حتي يک بار شخص نخست کشور (پهلوي دوم) نيز خطاب به گنجي به اين موضوع اشاره کرده بود. از جمله خاطره هاي جالب گنجي در مورد اشتباه هاي پيشگويي ها، به مانور خوزستان مربوط مي شود: «در کابينه منصور، دکتر کش??يان وزير راه شد. در همان روزها امريکايي ها در خوزستان مانور مشترکي با ارتش ايران برگزار کردند. از من هم خواستند يک واحد هواشناسي در اهواز راه بيندازم که بعدها ??هميدم اين واحد براي پيش بيني هوا در زمان انجام مانور است. روز موعود هوا به شدت تو??اني شد و تمام برنامه ها به هم خورد. آن روز شاه و نخست وزير و برخي شخصيت هاي نظامي امريکا قرار بود در محل مانور حاضر شوند که به دليل نامساعد بودن هوا، هواپيماي شاه برگشت. هوا تا چند روز تو??اني بود و مانور در شرايطي نامطلوب برگزار شد. روز بعد شاه و همراهان هم به آنجا ر??ته بودند.

 

البته اين تو??ان را چند روز پيش در شمال آ??ريقا ديده بوديم ولي ??کر نمي کرديم به اين سرعت به آنجا برسد. صبح از ساواک چند ن??ر آمدند تا بررسي کنند که من در پيش بيني ها دست نبرده باشم.»

 

دکتر گنجي همچنين در دوراني کوتاه معاونت پارلماني وزارت راه را برعهده داشت که در اين مدت کوتاه پيگيري تصويب قانون ساخت بزرگراه کرج و قانون هواپيمايي ملي را به انجام رساند که هنوز هم در شمار مهم ترين لايحه هاي تاريخ مجلس هستند. همزمان با اين ??عاليت ها دکتر گنجي همچنان در دانشگاه تهران تدريس مي کرد و سرانجام در سال 1354 با دريا??ت درجه استادي ممتاز دانشگاه تهران بازنشسته شد ولي ??رصتي براي استراحت نيا??ت چون يکي از ا??راد سرشناس که همشهري گنجي نيز بود، از او خواست طرحي براي تاسيس يک مجتمع آموزش عالي در زمين هاي موقو??ه شوکت الملک ارائه دهد. بنيان نهادن يک دانشگاه در شهري محروم همچون بيرجند تلاش گسترده يي مي طلبيد که دکتر گنجي آن را پذير??ت. در حالي که اصرار داشتند اين دانشگاه از سال بعد دانشجو بگيرد. گنجي در اين باره مي گويد: «مهرماه 55 در بيرجند يک مهماني بزرگ برپا کرد که از گزا??ه کاري هاي آن زمان بود و هزينه زيادي دربر داشت. يکي از مقامات مملکتي از او پرسيد: «آقاي گنجي چه موقع دانشجو مي گيريد؟» من گ??تم ان شاءالله از مهرماه 58 که وي به ميان حر?? ما پريد و گ??ت: «من دکتر گنجي را آورده ام که مهرماه سال بعد (56) دانشجو بگيرد.» من سکوت کردم و چيزي نگ??تم تا موقع شام که سر ميز کنار وي و خانواده اش نشسته بودم. گ??تم اين حر?? ها چه بود که گ??تيد. امکان ندارد که بتوانيم يک ساله اين دانشگاه را راه اندازي کنيم. وي در حالي که اشک از چشمانش جاري شده بود به لهجه بيرجندي گ??ت: «تو که مي داني من آ??تاب لب بام هستم و معلوم نيست تا کي زنده بمانم. آرزو دارم تا نمرده ام چراغ دانشگاه را روشن ببينم. چون در اين مملکت زماني که چراغ جايي روشن شود ديگر نمي توان آن را خاموش کرد.» سرانجام مجتمع آموزش عالي شوکت الملک که پس از انقلاب دانشگاه بيرجند نام گر??ت، از مهرماه 56 دانشجو گر??ت و در سال 58 و پس از پيروزي انقلاب اسلامي، رياست آن توسط دولت تغيير يا??ت.»

 

گنجي سال ها پس از انقلاب اسلامي، به نوشتن پرداخت که يکي از مهم ترين کتاب هايش با نام «جغرا??يا در ايران از دارال??نون تا انقلاب اسلامي» در همين دوران و در دهه 1360 نگارش يا??ت و منتشر شد. از ويژگي هاي شخصي دکتر گنجي بسيار مي توان گ??ت و نوشت ولي يک نکته مهم در اين ميان وجود دارد که نبايد از آن غا??ل ماند. دکتر گنجي نمونه تکنوکرات مو??ق ايراني است: مردي که با چيرگي خاص بر حوزه هاي جغرا??يايي و انديشه يي پويا و جهانشمول خدمات گرانبهايي ارائه کرد. در جامعه يي که نظريه پردازان اغلب به تحليل و بررسي ش??اهي موضوع ها و ??رآيندها مشغولند و مردان اجرايي با ادعاي اينکه مرد اجرا هستند و به برنامه ريز و تحليلگر نيازي ندارند، انديشه دکتر گنجي آميزه يي از هر دو به حساب مي آيد. او اجرا را در کنار نظريه و انديشه را در کنار سازماندهي به کار گر??ته است و در نتيجه چنين دستاوردهاي درخشاني را پيش روي خود مي بيند. مديران علمي سرمايه يي ارزشمند و کم نظير هستند که بهره گيري از انديشه والايشان به توسعه پايدار و همه جانبه يک جامعه مي انجامد و اينچنين است که بايد گ??ت: «دکتر گنجي دست مريزاد.»

به اشتراک گذاری این ارسال


لینک به ارسال
به اشتراک گذاری در سایت های دیگر

نقش جنگلها

 

نقش جنگلها

تعاری?? جنگل

 

تعری?? اول

 

جنگل
ناحیه‌ای که از درختهای انبوه پوشیده باشد را جنگل می‌نامند. در جنگل طبیعی معمولاً درختان کوچک و بزرگ وتنومند بطور نامنظم وهمچنین عل??های خودرو ??راوانند.

تعری?? دوم

 

جنگل مجموعه ای است از درختان، درختچه ها، پوشش گیاهی، جانوران و میکروارگانیسم ها (
قارچها
،
باکتریها
و
ویروسها
) که به همراه عوامل طبیعی غیر حیاتی مانند
خاک
،
آب
،
دما
،
باد
و ... محیط و رویشگاه (
Habit
) مشخص و معلومی را به وجود آورده اند.

مقدمه کلی

 

جنگلها در تمام نواحی زمین که قابلیت رشد درخت در آنها وجود دارد و از نظر ارت??اع در زیر خط درخت قرار دارند یا??ت می‌‌شوند، مگر اینکه بارش باران در آنجا کم بوده، یا تناوب آتش سوزیهای طبیعی زیاد باشد. جنگلها عمدتاً شامل تعداد زیادی از گونه‌های درختان با ارت??اع مختل?? می‌‌باشند، و در کنار اینها درختچه‌ها و درختان جوان رشد می‌‌کنند، که سبب است??اده بهینه از نور آ??تاب می‌شود. یک جنگل به شکل طبیعی اش، محل زندگی بسیاری از جانوران و گونه‌های گیاهی می‌‌باشد، و زیست توده آن در هر واحد سطح، در مقایسه با بیشتر زیست بومها زیادتر می‌‌باشد. از دیدگاه
بوم‌شناختی
، ممکن است یک جنگل از یک درختزار متمایز باشد. جنگل کم و بیش، سایبانی متراکم دارد، و شاخ و برگ درختان به هم می‌‌رسند یا این که در هم تنیده می‌‌شوند؛ یک درختزار عمدتاً سایبان بازی دارد، که مقداری نور خورشید از بین درختان ن??وذ می‌‌کند.

بیشتر از تمام مناطق دنیا جنگلهای برگ ریز معتدل بر اثر ??عالیتهای انسان تحت تأثیر قرار گر??ته‌اند. در اکثر مناطق معتدل، نواحی وسیعی از جنگلها برای احداث راههای کشاورزی از بین ر??ته‌اند. این ??رآیند چندین قرن پیش در اروپا آغاز شد و منجر به باقی ماندن تعداد کمی از جنگلهای خالی از سکنه شد. در شرق آمریکای شمالی، جنگل زدایی با ورود مهاجران اروپایی آغاز شد اما هنوزبه وسعت آنچه در اروپا رخ داده، نرسیده است.

بوم شناسی

 

عوامل زیستی و غیر زیستی رویشگاه‌های جنگلی با تأثیرات متقابلی که بر هم می گذراند، سبب برقراری و تداوم سیکل حیاتی در جنگل می شوند به عبارتی دیگر این تأثیرات
دینامیک
سبب ایجاد مراحل و ??ازهای تحولی در جنگل می شود. جوامع جنگلی گوناگون در نتیجه تأثیرات متقابل عوامل حیاتی و غیر حیاتی بر هم در طی دوران بسیار طولانی که به میلیونها سال قبل بر می گردد؛ توانسته‌اند بر مبنای ویژگیهای
اکولوژیکی
و نیازهای زیستی خود، مناطق مختل??ی را تحت پوشش خود قرار دهند. به عبارتی دیگر هر گونه گیاهی شرایط اکولوژیکی خاصی را می تواند؛ تحمل کند و بر همین اساس در مناطق مختل?? دنیا پوشش گیاهی مت??اوتی را شاهد هستیم. به طوری که در عرض های جغرا??یایی پایین جنگلهای تروپیکال (مناطق حاره ای) را شاهدیم و با ا??زایش عرض جغرا??یایی به ترتیب گونه های مناطق مدیترانه‌ای، معتدله خزان کننده و در نهایت گونه های سوزنی برگ همیشه سبز (مناطق بوره آل) را می توانیم مشاهده کنیم. اما این وضعیت در برخی مناطق به دلیل ت??اوتهایی که در شرایط اکولوژیکی به وجود می آید از جمله شرایط توپوگرا??یک (پستی و بلندی)، ادا??یک (خاک)، بیوتیک (زیستی)، کلیماتیک (آب و هوا)، ممکن است مغایر با اصول کلی عنوان شده در بالا باشد. به طور مثال در ارت??اعات مناطق تروپیکال (حاره ای) چه بسا گونه های مناطق معتدله و... را شاهد هستیم. اما آنچه را که باید به آن اشاره نمود این است که اجزا اصلی تشکیل دهنده رویشگاههای جنگلی نیز مانند تمام جوامع زیستی در طول حیات خود همواره متأثر از عوامل طبیعی و غیر طبیعی، تحولات گوناگونی را سپری می نمایند.

 

تخریب جنگل

 

در جنگلهای طبیعی شروع سیکل تمامی و تحملی در جنگل و به تبع آن روند توسعه و پایداری در اکوسیستم‌های جنگلی همراه با مرحله تحولی «تخریب» همراه است. بنابراین یک درخت جنگلی پس از رسیدن به سن دیر زیستی ??یزیولوژیک، یعنی زمانی که اندامهای مختل?? یک درخت جنگلی در نتیجه کهولت سن و پیری، دچار نارسایی شدند، در نتیجه اختلالاتی که در ??عالیتهای بیولوژیکی گیاه حادث می شود، که نماد ظاهری آن خشک شدن شاخه ها و اندامهای قسمت‌های هوایی درخت (تاج)، کوچک شدن سطح تاج پوشش درخت، پوسیده و توخالی شدن تنه در اثر حمله آ??ات و بیماریها خواهد بود. در چنین شرایطی با حدوث یک باد سنگین و با بارش سنگین نزولات جوی (بخصوص بر??)، ایجاد
زلزله
،
صاعقه
،
زمین لغزش
و سایر عوامل تخریب طبیعی، درختان مزبور ا??تاده و در نتیجه حر??ه هایی در تاج پوشش جنگل ایجاد می شود که در واقع روندهای تحولی در جنگلهای دست نخورده (جنگل بکر) از همین نقطه آغاز می شود. (دل??ان اباذری ۱۳۸۱). این مرحله تحول می تواند به طور نسبی طولانی (در یک سیکل طبیعی) و یا کوتاه مدت (در نتیجه حدوث عوامل غیر مترقبه طبیعی) باشد (
Emborg
و همکاران ۲۰۰۰). به دنبال ایجاد ح??ره در توده های جنگلی و تابش نور بر عرصه رویشگاه با مساعد بودن شرایط رویشگاهی و وجود بذر مناسب (به لحاظ کمی و کی??ی)، گروههای زادآوری به تدریج ح??ره های موجود را پوشش می دهند که این مرحله از تحول را تحت عنوان «مرحله تحولی تجدید حیات» نامیده می شود. گروههای زادآوری به مرور زمان و در نتیجه رقابت بین آنان بر میزان رشد قطری و ارت??اعی خود می ا??زاید و در این مرحله تعداد قابل توجهی از نهالها مغلوب واقع شده و به تدریج حذ?? می شوند. ولی پایه های موجود بر میزان رشد خود همچنان خواهند ا??زود، این مرحله را در اصطلاح«مرحله تحولی صعود و ا??زایش رشد» یا «مرحله تحولی تشکیل توده» نامیده می شود. توده های جوان تشکیل شده در ح??ره ها، در مراحل اولیه به صورت یک جنگل جوان نسبتاً همسال به نظر می رسند که در اصطلاح تحت عنوان «??از جنگل جوان» نامیده می شوند. در این توده ها به تدریج برخی از پایه ها که از شرایط رویشگاهی مطلوب تری مانند
نور
،
رطوبت
،
خاک
، جهت و ... بهره مند هستند از نظر رشد قطری و ارت??اعی از سایر پایه ها پیشی گر??ته و ضمن ایجاد ت??اوت آشکوب، ت??اوتهایی نیز از نظر قطر نمایان می سازند. در این مرحله جنگل دارای ساختار پلکانی خواهد بود و به عبارت دیگر درختان با قطر و ارت??اع مت??اوتی در عرصه جنگل دیده می شوند که در اصطلاح این وضعیت را تحت عنوان «??از تک گزیده» می توان نامگذاری نمود. با عبور از این مرحله و به تدریج درختان موجود در توده جنگلی به یک ساختار مشخصی می رسند که در آن درختان موجود دارای ارت??اع نسبی برابر (یک آشکوبه) و از نظر قطری نیز نزدیک به هم هستند. در این وضعیت جنگل به ظاهر به توده جنگلی همسال نزدیک است که از آن تحت عنوان «جنگل همسال دروغین» نیز اسم برده می شود، که این مرحله تحت عنوان «مرحله تحولی اپتیمال» نامگذاری می شود. تحولات در جنگل چنانچه تحت مداخلات شدید انسانی قرار نگیرد در جنگلهای طبیعی شمال ایران در یک سیکل طبیعی حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ سال به درازا می کشد (دل??ان اباذری ۱۳۸۱ و
Korpel 1995). اما در جنگلهایی که تحت مدیریت قرار می گیرند، دخالتهای علمی سبب آن می شود که طول هر یک از این مراحل تحولی را کوتاهتر نموده و در ضمن ارزش های تولیدی درختان جنگلی را نیز ا??زایش می دهند.
] نمونه‌ها

جنگلهای بارانی کاج آمریکای شمالی

 

در طول ساحل غربی
آمریکای شمالی
، آب و هوای مرطوب و معتدل، جنگلهای کاج بارانی را که از
آلاسکا تا
شمال
کالی??رنیا
امتداد یا??ته‌اند بوجود آورده است. این جنگل منحصر به ??رد، مدتهای مدید در معرض تهدید بوده است زیرا می‌‌توان از درختانش برای سوخت و کاغذ سازی است??اده کرد. حدود ۹۰ درصد ازجنگلهای اولیه اکنون کاملاًَ از بین ر??ته‌اند. گرچه جنگلهایی که درختانشان قطع شده‌اند معمولاَ دوباره کاری می‌‌شوند، اما رستنی های جدید، حیات وحش کمتری را نسبت به جنگلهای اولیه در خود پناه می‌‌دهند.

جنگلهای شمالی
بارش بر?? در جنگل و اندازه گیری آن

جنگل ها می توانند با ایجاد سایه باعث تاخیر در ذوب شدن بر?? ها شود و یا با ایجاد مانع در انباشتگی بر?? ، رد تداوم آب شدن بر?? ها تاثیر گذار باشد. مدیران جنگل می توانند از یان خصوصیت در کنترل رواناب بهاره متناسب با نیازهای آبی کشتزارهای مجاور جنگل بهره بگیرند. بعضی از جنگل های مناطق شمالی امریکا طوری مدیریت می شوند تا بتواند تجمع مقدار بر?? را ا??زایش دهند بدین معنی که درختان را با توجه به وضعیت پستی و بلندی منطقه و جهت وزش بادهای غالب ، برش می زنند.

اندازه گیری مقدار بر?? کاری است مشکل ، اما در آبخیز های مناطقی که میزان بارش در آن زیاد است لازم است مقدار بر?? روی زمین با عمق بر?? پشته و مقدار آب تولید شده از آن را بدانیم . در این مناطق ریزش بر?? 70-80% مقدار بارش سالیانه را تشکیل می دهد. این وضعیت سبب ابداع روش های ویژه ای برای اندازه گیری و اداره ی بر?? پشته شده است. جنگل بانان در امر اندازه گیری و مدیریت بر?? پشته وظی??ه ی مهمی به عهده دارند زیرا مناطق بر?? گیر اغلب جنگلی است و گ??ته می شود که تقریبا 75% آب مورد نیاز مناطق امریکای شمالی از این اراضی جنگلی بر?? گیر تامین می کند.

منابع آبی
جنگلی در ایران و جهان

بر اساس آمارهای ارائه شده از طر?? سازمان هواشناسی جهان , حجم کل آب دنیا 1.4 میلیارد متر مکعب است. از این مقدار 2.5 درصد را آب شیرین تشکیل می دهد که تقریبا معادل 35 متر مکعب می باشد. بخش عظیمی از این آب شرب در سیستم چرخه ی آب به صورت تبخیر به هوا بر می گردد و ??قط 41000 کیلومتر مکعب آب باقی می ماند که معادل 35 متر مکعب است. بیشترین قسمت این آب به صورت آب هرز هدر می رود و چیزی حدود 1000کیلو متر مکعب به صورت آب شیرین مصر??ی دنیا در کشاورزی ،صنعت و مصار?? شهری مورد است??اده قرار می گیرد.این آمار گویای این مطلب که اگر کل آب موجود دنیا به اندازه یک بشکه 200 لیتری ??رض شود . آ ب قابل است??اده ساکنین زمین از آن ??قط
CC20
خواهد بود. به طوری که 275میلیارد متر مکعب آب موجود در کشور ناشی از نزولات جوی و ورود آبهای خارج از کشور ، سهم آب شیرین مصر??ی بخش های صنعت ، کشاورزی و شهری حدود 40 میلیارد متر مکعب است. آمارهای ??وق بیانگر میزان هدر ر??تن آب شیرین و مصر??ی در سطح این کره ی خاکی است. به طوری که اکثر کشورهای دنیا از جمله کشور خودمان با مسئله ی بحران آب به صورت جدی مواجه هستند. لازم به ذکر است که منظور از بحران آب کمبود آب نیست بلکه مسئله تنش آبی مطرح است. متوسط نیاز سرانه هر ن??ر در سال 800 متر مکعب است که تا سال 2050 میلادی به 1150 متر مکعب خواهد رسید. بر اساس نوعی تقسیم بندی که در سال 1933 توسط خانم ??الکن مارک صورت گر??ت و مورد تائید سازمان کشاورزی و خوار بار جهانی (
FAO
) وابسته به سازمان ملل متحد نیز واقع شد، کشور های دنیا بر اساس تنش آبی به سه دسته تقسیم بندی می شوند:

1- کشورهای بدون تنش ( با سرانه ی بیش از 1000 متر مکعب در سال)

2- کشورهای با تنش آبی مزمن ( با سرانه ی بیش از 500 تا 1000متر مکعب در سال)

3- کشورهای با تنش آبی مطلق (با سرانهی زیر 500 متر مکعب در سال)

بر اساس این تقسیم بندی ، ایران در حال حاضر در دسته ی (ب) قرار داردو در سال 2050 میلادی به دسته ی (ج) ملحق خواهد شد.

جنگل ها با توجه به اثرات و نقش های انکار ناپذیری که در نظام هیدرولوژیکی زمین دارند می توانند نقش ارزنده ای در جلوگیری از هرز ر??تگی منابع آبی داشته باشند. جنگل های دنیا با سطحی معادل 3.5 میلیارد هکتار که 26% از سطح خشکی ها را در بر می گیرند، به سهم خود در جهت ح??ظ منابع آبی دنیا موثر بوده و بهینه نمودن این اثر می تواند مورد توجه جدی باشد ، چناچه در کشورهایی نظیر امریکا و استرلیا سالهاست بر روی این مسئله کار شده است و هیدرولوژیست های جنگل با است??اده از تکنیک های مهندسی گام های موثری در این زمینه برداشته اند. درایران نیز جنگل ها با سطحی حدود 12.4 هکتار که حدود 7.4% از خاک کشورمان را تشکیل می دهند.

هیدرولوژی جنگل

کلیه ی اثراتی که جنگل ها و بوته زارها بر روی آب و هوا ، گردش آب ، ??رسایش خاک، سیلابها ، حاصلخیزی خاک، ??یزیک دمای ماده و شدت اندازه ی حرکت آنها در بیوس??ر جنگلی می گذارند( ا زنوک تاج درختان تا انتهای ریشه) را هیدرولوژی جنگل گویند.

بارش در جنگل و اندازه گیری آن

دو مشکل عمده در اندازه گیری بارندگی وجود دارد که هیچ کدام از آنها به طور کامل برطر?? نشده است. اولین مشکل نبود دستگاه اندازه گیری دقیق و دومین مشکل نصب و به کارگیری دستگاه مورد نظر است. اولین مشکل را اشتباه دستگاه اندازه گیری و دومین مشکل را اشتباه در نمونه برداری می گویند.

این اشتباهات در اثر وجود موانع ، صعود هوا برای دامنه ها و بالاخره وجود بادهای ویژه در مناطق باز و کم وسعت جنگلی حادث می شود. طبق مطالعات آماری توده های هوایی که ایجاد بارندگی می نمایند به طور متوسط 26 کیلو متر مربع وسعت دارند لذا اگر از نظر اقتصادی امکان پذیر باشد رد هر 26 کیلومتر مربع حداقل می بایست یک دستگاه اندازه گیری نصب شود. اندازه گیری بارش در مناطق جنگلی و اطرا?? آن مشکلات عمده ای در بردارد. معمولا دستگاه ها در مناطقی نصب می گردد که به قدر کا??ی باز شده اند به طوری که هیچ گونه تاج پوششی بین زاویه ی45 درجه حادث از محل محور دهانه دستگاه وجود نداشته باشد و نیاز به باز کردن اطرا?? دستگاه ها در مناطق پر شیب کوهستانی بقدری وسیع است که عملا این کار غیر محتمل می گردد. بعضی ا زکارشناسان هیدرولوژی جنگل پیشنهاد کرده اند که دستگاها را روی میله های بالاتر ا زتاج پوشش درختان قرار دهند اما این وضعیت اثر جریان های باد را به طور شدیدی در دهانه باران گیر دستگاه ا??زایش می دهد . باز کردن جنگل در اطرا?? دستگاه تا اندازه ای عنوان یک ح??اظ را دارد و معمولا برآورد قابل قبولی را از کل باران به دست می دهد.

اثرات جنگل در توزیع مجدد بارش

پوشش گیاهی به ویژه در جنگل ها اثرات مهمی در توزیع و پراکنش در طی ریزش دارد. کل بارش به سه طریق پراکنده می گردد:

1- قطراتی از باران که به وسیله ی شاخ و برگ درختان دریا??ت می شود برگاب نام دارد.

2- قطراتی را که بدون برخورد به اندام درختان می گذرند و یا از تاج پوشش آنها به زمین می ریزند میان گذر نام دارند.

3- آن قسمت از باران را که به وسیله ی شاخ و برگ درختان و ساقه ی آنها جمع آوری می شود و به زمین می رسند ساقاب نام دارند.

میان گذر و ساقاب مقدار خالص باران را نشان می دهند که بستگی به مقدار باران ، گونه ی گیاهی و ??صل سال دارد. در مناطق جنگلی خالص بارش ممکن است از ص??ر درصد در باران های خ??ی?? تا بیش از 95% مقدار بارش ناخالص ، در باران های شدید تغییر کند.

گردآورنده :ریحانه عبدی

به اشتراک گذاری این ارسال


لینک به ارسال
به اشتراک گذاری در سایت های دیگر

جاذبه هاي خوا??

 

در خرگرد خوا?? نزدیک جاده آس??الت بنایی دیده میشود که زمانی مهمترین مرکز تعلیم و تربیت بوده است .

کتیبه ی موجود این مدرسه در سال 848 به دستور خواجه غیاث الدین پیر احمد خوا??ی وزیر شاهرخ میرزا

بنا شده است بدین علت به غیاثیه مشهور گردید این بنا نماینده ی کامل معماری دوره تیموریان است که به

سبک اذری ساخته شده است معمار بنا استاد قوام الدین شیرازی که در حال کار روی بنا ??وت کرده است

و کار نیمه تمام وی را برادرش غیاث الدین شیرازی که مجموعه گوهرشاد مشهد و هرات را نیز ساخته است

کامل کرد . مدرسه غیاثیه در دوران شکوهش از بهترین دانشگاههای اسلامی بوده است و دانشمندانی چون

ابوبکر پوشنجی خرجردی ابونصر خرجردی را پرورانده است

مسجد ملک زوزن

روزی به زوزن رونقی در کار بودست نقش عجب بر پنجه معمار بودست

بطور کلی زوزن در قسمت جنوب شرقی و در ??اصله 60 کیلومتری خوا?? واقع شده است با آنکه ناحیه خشک

و بی حاصل است از سابقه پراهمیت تاریخی ویژه ای برخوردار است بطوریکه ملک زوزن در قدیم یکی از سه

مرکز عمده این ناحیه بوده است هم اکنون در قسمت وسیعی از از دشت زوزن میتوان آثار شهری بزرگ را که

براثر زلزله ویران شده را مشاهده کرد . مسجد تاریخی زوزن که در کنار روستای قدیمی واقع گردیده وآثار زیادی

از آن باقی مانده و هم اکنون در حال مرمت و بازسازی میباشد تزئینات ??وق العاده ای از کاشیکاری آجرکاری

و گچ بریهای زیبا به چشم می خورد که معر?? هنر معماری و تزئینات اوایل قرن ه??تم هجری است . در بدنه ایوان

کتیبه ای به خط کو??ی وجود دارد که قسمتهایی از آن از بین ر??ته و در قسمت غربی ایوان قبری وجود دارد که گ??ته

میشود متعلق به پسر ملک زوزن است یکی دیگر از قسمتهای ایوان راه پله های مارپیچی است که شباهت زیادی

به پله های مدرسه غیاثیه خرگرد دارد یکی از شبستانها به محراب مسجد منتهی میشود که این محراب به تازگی

بر اثر ح??اری از زیر آوار بیرون کشیده شده و حاشیه های آن مزین به آیاتی از قرآن مجید است و بیشتر به مینیاتور

شبیه است تا محراب ملوک زوزن همچون ملک سعید و قوام الدین زوزنی به ??رمان سلطان محمد خوارزمشاه مدتی

بر ولایت کرمان و عماد السلام زوزنی و عبدالکا??ی زوزنی از ??ضلای بنام زوزن بوده اند آنچه مسلم است این است که

مسجد زوزن متعلق به قرن ه??تم و دوره سلجوقی است .

کوشک سلامی

بنای تاریخی زیبایی است که حیات ---------- منطقه خوا?? را در گذشته های دور به نسل حاضر معر??ی میکند .

آنچه مسلم است حدود 800 سال قبل این بنا وجود داشته است قوام الدین ملک زوزن که از جانب سلطان محمد

خوارزمشاه حاکم کرمان بود آن را در سال 607 (ه . ق ) تعمیر کرد .

کش?? بنا بدین صورت بوده است که این بنا بصورت تلی از خاک و قلعه مانندی بوده است و زارعان و

دامداران در تعقیب احشام خود در ح??ره ها به راهروهایی رسیدند و متوجه گردیدند که این بنا مسکونی بوده است

مرحوم قریشی از سال 1326 بعد از 4 سال توانست بنای کوشک را از دل خاک بیرون بیاورد و از ملک نشسنی به

مالک نشینی تبدیل کند .

از خصوصیات این بنا این است که پله های عریض با شیب کم طوری ساخته شده است که سواره میتواند با اسب

از آن بالا برود از لحاظ امنیتی پنجره ها طوری ساخته شده که از داخل بیرون را میتوان دید ولی از پایین و بیرون

داخل را نمی توان دید .

سد سلامی

در??اصله 6کیلومتری شمال شرقی سلامه در دامنه جنوبی ارت??اعات باخرز روی یکی از دره های کناری رودخانه

سلامی احداث شده است آب خروجی از سد در ??اصله 700 متری پایاب وارد قنات شهر سلامه میشود ودر یک ونیم

کیلومتری شمال شهر که مظهر قنات است برای آبیاری اراضی کشاورزی هدایت میگردد ارت??اع بند حدود 24 متر و حوضه

آبگیری آن 50 هکتار زمین را می پوشاند عمق آب در بعضی از قسمتها به 18 متر میرسد که حدودا 6متر از عمق بند

را رسوبات پوشانده است گنجایش مخزن بین 4 تا 6 میلیون متر مکعب است این بند مربوط به دوران ساسانیان میباشد

در زمان ملک محمود سیستانی بازسازی و مرمت شده وبعد از وی بدستور خواجه قوام الدین نظام الملک خوا??ی

مشر?? دیوان خراسان در زمان سلطنت سلطان حسین بایقرا بازسازی شده است

مزار خواجه یار

:قبله ی اهل یقین است خواجه یار عاشقان بر گرد او پروانه وار

گرتو ای مسلم بدانی قدر او گرد مد??ن آیی اش دیوانه وار

این بنا که معرو?? به مزار است در جنوب غربی شهر خوا?? از یک طر?? مشر?? به کوه خواجه یار و از سوی دیگر

به تپه های مجاور محدود است مجموعه ای است از دو آب انبار و یک مقبره . بنای کوشک مانندی است دو طبقه که در

دوره قاجار ساخته شده 14 متر طول و6/70 متر عرض دارد این بنا مشر?? به محوطه ای محصور در دیوار خشکه

چین سنگی است و سکویی بلند بطول 8 متر و عرض 1 متر روی پایه های آجری در میان محوطه واقع شده است

برخی میگویند یکی از یاران امام حسن (ع ) بوده که در زمان این امام و هنگام حمله ایشان به ایران در جنگ با ک??ار

وزرتشتیان به شهادت رسیده و در همان مکان بخاک سپرده شده است .

یخدو
در انتهای خیابان شهید مدرس بنایی پابرجاست که میتوان گ??ت از قدمت زیادی برخوردار است و آن یخدان یا

یخچال طبیعی است حدود 20 متر ارت??اع 7/5 متر عرض و 15 متر عمق که تمام بدنه از آجرساخته شده است

این یخدان شکل مخروطی دارد

آسیاب بادی های نشتی??ان

چشمگیر ترین تاسیسات سنتی در خوا?? آس بادهاست که با ابهتی تمام سینه سپر باد دارد

آس یعنی نرم شدن دانه زیر سنگ است بدین ترتیب که دو سنگ گرد و مسطح بر هم نهاده سنگ زیرین

در میان میلی آهنین وجز آن از سوراخ میان سنگ زیرین درگذشته و سنگ ??وقانی به قوت دست آدمی یا

ستور یا باد یا آب چرخد و حبوب و غیره را خرد و آرد سازد .

نیروی رایگان و??راوان باد از نظر کمی میتواند تعداد زیادی دستگاه را باهم بچرخاند تا جایی که در روستای نشتی??ان

تا 40 آسیاب ردی?? شده اند منطقه خوا?? که در مسیر بادهای 120 روزه سیستان قرار گر??ته دارای آسیاب بادی های

??راوانی است که پره های چوبی آن توسط بادهای مذکور بحرکت در آمده نیروی حاصل را به سنگ منتقل نموده

به آرد کردن گندم ها می پردازند .

به اشتراک گذاری این ارسال


لینک به ارسال
به اشتراک گذاری در سایت های دیگر

درياچه ي هامون جازموريان

 

هامون جازموريان، يك ??رونشست زمين
ساختي جوان در 150 كيلومتري باختر
ايرانشهر است كه و بلندي آن از سطح درياي آزاد 350 متر مي
باشد. وسعت اين هامون در
??صول پرباران، 3300 كيلومترمربع است و به دليل شرايط اقليمي ويژه، در بيشتر مواقع
سال، بخش اعظم آن به ك??ة نمكي وك??ه
هاي رسي تبديل
مي
شود
.

رودها و
آبراهه
‎هاي متعدد دائمي و موقت، به اين هامون مي‎ريزند كه از ميان آنها، رود بَمپور
و هليل
‎رود اهميت بيشتري دارند. در بارة شوري رودهاي وارده و درصد نمك آب درياچه
گزارش
‎هاي موجود هماهنگي دارد. در گزارش‎
اوبرلندر (1988)، آب هامون قابل ش??رب
دانسته شده ولي ??يشر (1968) آب هامون را شور مي
‎داند. بنابر دانسته‎هاي موجود، شوري
آب جازموريان تا حد ??وق اشباع از نمك است. كرينسلي (1970) گسترة هامون جازموريان را
شامل سه بخش زير دانسته است
:

*
درياچة ??صلي كه گسترة آن در ??صول خشك و مرطوب
تغييرات زيادي دارد و در بيشتر جاها در اواخر تابستان و اوايل پاييز ناپديد
مي
‎شود
. *
پهنة مرطوب كه سطحي در حدود 22 درصد مي
‎پوشاند
.

*
پهنة
باتلاقي كه 59 درصد از منطقة مرطوب را زير پوشش دارد و مرز بالايي آن به پهنه
‎هاي
سيلتي
ر سي است
.

هامون جازموريان در مركز يك ??رونشست زمين
‎ساختي جوان است
كه بين رشته كوه
‎هاي جبال‎بارز (در شمال) و رشته كوه‎هاي بشاگرد (در جنوب) قرار
دارد. در گذشته اين ??رونشست را لبة جنوبي بلوك لوت مي
‎دانستند، ولي در حال حاضر اين
باور وجود دارد كه جازموريان نوعي ??رونشست پيش كماني است كه در شكل
‎گيري آن،
??رورانش پوستة اقيانوسي عمان به زير مكران و همچنين عملكرد گسل
‎هاي همروند با
??روا??تادگي، به ويژه مجموعة گسلي بشاگرد، نقش داشته
‎اند. اشتوكلين (1970) پديدة
??روا??تادگي را به رخدادهاي نئوژن
كوارترنري نسبت داده، ولي كرينسلي (1970) زمان
تشكيل آن را پليستوسن مي
‎داند
.

درياچة حوض
‎سلطان
:

درياچة حوض
‎سلطان يا
درياچة شاهي، ??روا??تادگي نامتقارني با 330 كيلومترمربع وسعت، در 35 كيلومتري شمال
قم و در شمال باختري درياچة نمك است. اين درياچه شامل دو چالة جدا از هم يكي به نام
«
حوض
‎سلطان » و ديگري به نام « حوض‎مره » است كه با آبراهة باريكي به هم وصل
مي
‎شوند. حوضة باختري (حوض‎سلطان) داراي بلندي 806 متر از سطح دريا است كه به طور
معمول از روان
‎آب‎هاي سطحي تغذيه مي‎شود. حوضة خاوري (حوض‎مره)، ا??زون بر
روان
‎آب‎ها، از رودهايي مانند رودشور و قره‎چاي نيز بهره مي‎گيرد. مطالعات مستو??ي
(1350)
نشان مي
‎دهد كه آب‎
ابتدا وارد حوض
‎مره شده و پس از پر شدن آن، از مسيل دو
حوض گذشته وارد حوض
‎سلطان مي‎شود و هنگامي كه آب در حوض‎سلطان چند متر بالاتر آمد،
به طر?? حوض
‎مره بازمي‎گردد و سرريز اين دو حوض، به درياچة نمك تخليه مي‎شود
.
مشاهدات صحرايي كرينسلي (1970)، نشان مي
‎دهد كه از مركز درياچه به خارج دو پهنة
جداگانة قابل شناسايي است. يكي مركز درياچه كه حدود 24 درصد از مساحت آن را زير
پوشش دارد و با پوستة نمكي پوشيده شده است. دوم، زون مرطوب كه 76 درصد بقيه را
تشكيل مي
‎دهد كه به زون گياهان ريشه‎
بلند به پهناي 20 متر مي
‎رسد. پوستة نمكي با 5
سانتيمتر ضخامت، شامل نوارهاي هم
‎مركز س??يد و خاكستري است و در زير آن سيلت‎هاي رسي
و خاكستري رنگ مرطوب قرار دارد. اين زون (پوستة نمكي) به طور ??صلي با آب پوشيده
مي
‎شود، ولي مناطق مركزي آن ممكن است در تمام سال، آب‎دار باشد. مطالعات انجام شده
در زون مرطوب نشان داده كه ميزان رس موجود در نمونه
‎ها، 35 تا 45 درصد است كه 10 تا
90
درصد كاني
‎ها، كائولينيت است. در پشته‎هاي شن و ماسه‎اي زون گياهان با ريشة
بلند، چند خط داغ آب وجود دارد كه به سمت سراشيبي تا ارت??اع 826 متر ادامه دارد
.
اختلا?? ارت??اع بين پست
‎ترين و بلندترين خط داغ آب 20 متر است. پيشروي وسيع
مخروط
‎ا??كنه‎ها در پهناي زون مرطوب و روي پوستة نمكي نشانگر آن است كه روان‎آب سطحي
بيش از گذشته است و تغيير آب و هوايي به سوي دورة مرطوب
‎تر از گذشته، پيش
مي
‎رود
.

مطالعات معتمد و همكاران (1356) نشان داده است كه رسوبات حوض
‎سلطان
بيشتر از نوع گچ و نمك، مارن و رس است. بررسي
‎هاي لرزه‎نگاري و ح??اري نيز نشان داده
كه نمك تا عمق 46 متر وجود دارد. اين نمك، به صورت 5 لاية جدا از هم با ضخامت كل تا
20
متر است كه با رس
‎هاي قهوه‎اي تا خاكستري از يكديگر جدا مي‎شوند
.

به اشتراک گذاری این ارسال


لینک به ارسال
به اشتراک گذاری در سایت های دیگر

حوزه هاي آبخيز کشور ايران

 

حوزه هاي آبخيز کشور ايران عبارتند ا
ز:

1-
حوزه آبخيز درياي خزر

2-
حوزه آبخيز خليج ??ارس و درياي عمان

3-
حوزه آبخيز درياچه اروميه

4-
حوزه آبخيز درياچه نمك قم

5-
حوزه آبخيز اص??هان و سيرجان

6-
حوزه آبخيز نيريز يا بختگان

7-
حوزه آبخيز جازموريان

8-
حوزه آبخيز دشت كوير

9- حوزه آبخيز كوير لوت

10-
حوزه آبخيز اردستان و يزد و كرمان

11-
حوضة صحراي قره‌قوم

12-
حوزه آبخيز هامون

12-
حوزه آبخيز هامون

حوزه آبخيز
درياي خزر

ا
ين حوزه آبخيز كه مساحت آن به 173،300 كيلومتر مربع مي‌رسد، داراي شيب زياد بوده و بيشترين اختلا?? ارت??اع حوزه آبخيز‌هاي كشور را كه بالغ بر 5500 متر است، به خود اختصاص داده است.
در اين محدوده سيزده رودخانه با مساحت حوزه آبخيز بيش از هزار کليومتر مربع وجود دارد که
رودخانه‌هاي ارس، س??يدرود، هراز و اترك از نظر وسعت حوزه آبخيز و ويژگيهاي اقليمي
و تداوم آبدهي مت??اوت از حوزه ديگر مي باشند.
رودهاي ??وق داراي حوزه آبخيز‌هاي كوهستاني وسيعي هستند و پوشش گياهي غالب آنها جنگلي است
.

حوز
ه خليج ??ارس و درياي عمان

اين حوزه آبخيز با مساحت 437،150 كيلومتر مربع يكي از پهناورترين حوزه آبخيز‌هاي ايران محسوب مي‌گردد و رودخانه‌هاي غرب، جنوب غربي و جنوب زيرحوزه هاي سرچشمه گر??ته از كوههاي زاگرس و بشاگرد و بلوچستان را در بر مي‌گيرد. جمعاً 29 رودخانه با مساحت بيش از 1000 كيلومتر مربع در اين زيرحوزه وجود دارد كه يا به درون كشور عراق جريان مي‌يابند و پس از پيوستن به رودخانة دجله به خليج ??ارس مي‌ريزند و يا بطور مستقيم به خليج مزبور و يا درياي عمان وارد مي‌گردند
. برخي ازبزگترين رودخانه‌هاي اين حوزه آبخيز به ترتيب از شمال تا جنوب خاوري عبارتند از: سيروان، كرخه، كارون، جراحي، زهره، هله، موند، كل، ميناب و سرباز.

در باب اهميت اين زيرحوزه ??قط به اين نکته بسنده مي شود که رودهاي دشت خوزستان به تنهائي 30 درصد منابع آب کشور را دارا مي باشند.

مساحت آبريز بيش از هزار كيلومتر مربع وجود دارد و زرينه‌رود بزرگترين و مهمترين آنها بشمار مي‌آيد.

مساحت آبريز بيش از هزار كيلومتر مربع وجود دارد و زرينه‌رود بزرگترين و مهمترين آنها بشمار مي‌آيد.

حوزه آبخيز درياچه اروميه

مساحت اين حوزه درياجه اروميه 50،850 كيلومتر مربع است در اين حوزه درياجه اروميه هشت رودخانه با

مساحت آبريز بيش از هزار كيلومتر مربع وجود دارد و زرينه‌رود بزرگترين و مهمترين آنها بشمار مي‌آيد.

حوزه آبخيز درياچه نمك قم

مساحت حوزه درياچة نمك قم 89،650 كيلومتر مربع است و بخش بسيار ناچيز و كوچكي از آن نيز به درياچة حوض‌سلطان و كوير ميغان و دشت جنوبي قزوين وارد مي‌گردد. رودخانه‌هاي جاجرود، كرج، شور، قره‌چاي و قمرود به اين حوزه زهکشي مي شوند در اين محدوده شش رودخانه با مساحت بيش از هزار كيلومتر مربع وجود دارد كه رودخانة شور و قره‌چاي و قمرود بزرگترين آنها محسوب مي‌شوند.

حوزه آبخيز اص??هان و سيرجان

اين حوزه كه از زير حوزه ‌هاي كوچك باتلاق گاوخوني، كوير ابركوه، شوره‌زار مروس و كوير سيرجان تشكيل يا??ته است، داراي 90،700 كيلومتر مربع مساحت است و زاينده‌رود بزرگترين رودخانة آن بشمار مي‌آيد. انتقال آب کارون از طريق تونل کوهرنگ به زاينده رود از وقايعي است که بر بيلان هيدرولوژيک اين محدوده تاثير دارد.

-
حوضة نيريز يا بختگان

اين حوزه با مساحت 31،000 كيلومتر مربع از حوز‌هاي ??رعي درياچة كا??تر، درياچة بختگان و درياچة مهارلو تشكيل
شده
و رودخانة كر مهمترين رود اين منطقه محسوب مي‌شود.

-
حوزه آبخيز جازموريان

حوزه جازموريان با مساحتي برابر 69،600 كيلومتر مربع در جنوب شرقي ايران و بين رشته‌كوههاي بشاگرد (در جنوب) و جبال بارز (در شمال) جاي دارد و آبهاي سطحي آن كلاً به هامون جزموريان مي‌ريزد. در اين حوضه پنج رودخانه با مساحت آبريز بيش از هزار كيلومتر مربع وجود دارد كه هليل‌رود بزرگترين آنهاست.

- حوزه دشت کوير

اين حوزه که يکي از کم بارش ترين حوزه هاي کشور محسوب مي شود از حوضه‌هاي كوچكتري چون كوير حاج علي‌قلي، كوير نمك و دشت گناباد تشكيل مي‌يابد و مساحت آن به 227،400 كيلومتر مربع بالغ مي‌گردد.. از رودخانه‌هاي قابل توجه اين حوزه به حبله‌رود ( واقع در گرمسار) و كال‌شور جاجرم كه يكي از طويل‌ترين رودخانه‌هاي ايران است، مي‌توان اشاره نمود.

حوزه آبخيز كوير لوت

مساحت اين حوزه كه حوضة كوير لوت از زيرحوزه ‌هاي كوچك‌تري چون نمكزار طبس، دغ محمد‌آباد، كوير ساغند، شوره‌زارهاي شمال خاوري شهرستان با??ق و كوير سرجنگل تشكيل يا??تهو يکي از كم‌باران‌ترين و خشك‌ترين حوضه‌هاي ايران است به199،000 كيلومتر مربع بالغ مي‌گردد و از مهمترين رودخانه‌هاي آن كه اغلب سيلابي و ??صلي هستند مي‌توان به رودخانة تهرود واقع در استان كرمان اشاره كرد.

حوزه اردستان و يزد و كرمان

اين حوزه كه با مساحت 99،800 كيلومتر مربع يكي از خشك‌ترين و بي‌آب‌ترين حوضه‌هاي ايران بشمار مي‌آيد، از زيرحوزضه‌هاي كوچك‌تري چون دغ‌سرخ، كوير سياه‌كو، كوير درانجير، دشت جنوب خاوري يزد، شنزار كشكوئيه، دشت كويرات و شنزارهاي جنوب كرمان تشكيل يا??ته است.

- حوضة صحراي قره‌قوم

-
مساحت اين حوضه 43،550 كيلومتر مربع است و يكي از حوضه‌هاي كم‌بارش ايران محسوب مي‌گردد. به همين دليل حوزه آبخيز آن حالت سيلخيزي و رودها حالت ??صلي دارند و رودهاي كش??‌رود و جام‌رود از
مهمترين آنها بشمار مي‌آيند.

- حوزه هامون

اين حوزه که در شرق کشور واقع گرديده است مساحتي برابر با 109،850 كيلومتر مربع داراست و از حوضه‌هاي كوچك‌تري چون نمكزار خوا??، دغ‌ شكا??ته، دغ بالا، دغ پترگان، دغ توندي، درياچة نمكزار، درياچة هامون صابري، لورگ‌شتران، درياچة هامون، هامون گودزره، درياچة كرگي، هامون ماشكل و نمكزاركپ تشكيل يا??ته است. اين حوزه نيز از جمله كم‌باران‌ترين و خشك‌ترين حوضه‌هاي ايران محسوب مي‌شود و رودهاي هيرمند و ماشكل مهمترين رودهاي آن بشمار مي‌آيند.

به اشتراک گذاری این ارسال


لینک به ارسال
به اشتراک گذاری در سایت های دیگر

تاريخچه آب ها

 

تاريخچه

آب
ماده اي است که حيات بدون آن ميسر نيست. بشر در دوره نو سنگي سعي در مهار آب داشته است و بر روي الواحي که از 4 هزار سال قبل از ميلاد از سومري ها باقي مانده است سنگ نوشته هائي با اين مضمون موجود است. در دين يهود اشاره شده است که حضرت موسي در 1400 سال قبل از ميلاد مسيح با عصاي سحرآميز خود چشمه اي در دل کوير پديد آورد. اين موضوع بر اهميت آب در زمانهاي گذشته صحه مي گذارد، به نحوي که تمدنهاي بزرگ در کنار رودهاي بزرگ ظاهر شده اند.

استخراج آبهاي زيرزميني سابقه اي طولاني در کشورهاي مختل??
چون چين (ح??ر چاهي تا عمق 1500 متر بوسيله دسته هاي ني) ، مصر (چاه يوس?? با عمق تقريبي 100 متر 3000 سال قدمت دارد) و ايران باستان دارد. منوچهر پادشاه ايراني حدود 3400 سال پيش دستور داد تا ح??ر کاريز (قنات ) را به برزگران بياموزند. پيوند دادن لوله هاي چاه و انتقال ثقلي آب زيرزميني کاري طاقت ??رسا بوده که ايرانيان سرآمد آن بوده اند. کهن ترين قناتي که آثاري از آن باقي مانده است در شمال ايران پيدا شده است. اين قنات همزمان با ورود آريائي ها ح??ر گرديده است. عمر قنات گناباد که مادرچاه آن 300 متر عمق دارد را 2500 سال برآورد کرده اند.

امپراطوري ايران تا دوره طولاني از لحاظ قدرت در دنيا بيمانند بود و اين نه ??قط به لحاظ نظامي بلکه ??نآوري سرآمد سپاه ايران بود. در تاريخ آمده است که کورش بزرگ پس از گر??تن سرزمين سوريه در آسياي صغير به بابل که همچون دژي مستحکم بود حمله کرد. ديده بانان بابلي وقتي ايرانيان را در حال ح??ر کانال ديدند به آنان ريشخند زدند تا اينکه سپاه ايران با انحرا?? آب رودخانه و پائين ا??تادن سطح آب ??رات از رود گذشتند و وارد بابل شدند. پس از کورش پسرش کمبوجيه به ??کر ح??ر کانال سوئژ ا??تاد ولي به دليل اوضاع نابسامان سياسي در نقاط ديگر کشور مجبور به ترک مصر شد تا اينکه پادشاه ديگر ايران داريوش، کانالي ح??ر کرد و رود نيل را به درياي سرخ پيوند داد تا کشتي هاي جنگي ايران از درياي مديترانه وارد رود نيل شوند. خشايار شاه پسر داريوش در 480 سال قبل از ميلاد با سپاه بزرگي از کشتي هاي جنگي به يونان حمله کرد و با ح??ر کانال بزرگ خشايار شاه که عرضي نزديک به 45 متر داشت لشکريان خود را به جاي عبور از درياي اژه از آن عبور داد.

مک لوئي (1984) اظهار مي کند که ايرانيان نخستين مردمي بودند که با ساختن "
چرخ آبي
" آب رودخانه ها را به زمين هاي زراعي پائين تر و بالاتر منتقل کنند. اهميت آب در ايران باستان آنچنان زياد بود که برخي رودخانه ها با نام رودخانه هاي شاهنشاهي شناخته مي شد و براي شروع آبگيري از آنها الزاماٌ مي بايست ??رستاده ??رمانروا حضور داشته باشد و مردم مي بايست آب بهاي است??اده از رودخانه را به خزانه واريز مي کردند.

در کتب و آثار به جامانده از دانشمندان قديمي ايران بطور م??صل به بحث شناخت و اهميت آب پرداخته شده است. ابوبکر محمدبن الحسن الکرجي دانشمند ايراني بود که بيش از 1000 کتابي بنام "
استخراج آبهاي پنهاني"
نگاشت و جالب اينجاست که ايشان در آن زمان سيکل هيدرولوژيکي را تشريح مي نمايند. خواجه نظام الملک در کتاب سياست نامه خود موضوع توزيع عادلانه آب را امري حياتي بر مي شمرد و عدول از آن را باعث تباهي مملکت مي داند. ايرانيان تجارب خود در صنعت آب را به مردم ديگر منتقل مي کردند، آنچنانکه نقل است سلمان ??ارسي با انديشه ح??ر خندق مانع از ن??وذ لشکر قريش شد.

کليات
هيدرولوژي ايران

در يك ويژه نامه ترويجي آب و امنيت غذائي (وزارت جهاد كشاورزي، 1381) به نقل ازگزارش صندوق جمعيت ملل متحد آمده است كه طي 70 سال گذشته جمعيت جهان 3 برابر و مصر?? آب در جهان 6 برابر شده است. ساليانه به جمعيت جهان 75 ميليون ن??ر ا??زوده مي شود و پيش بيني مي شود كه جمعيت كشورهاي توسعه نيا??ته و كم توسعه يا??ته طي 50 سال آتي نيز از رشدي 300 درصدي ??راتر رود. پيش بيني هاي خوش بينانه تا سال 2050 ميلادي جمعيت جهان را
7.9
ميليارد ن??ر برآورد نموده اند، اين در حالي است كه برخي پيشگوئي ها خبر از جمعيت
10.9
ميليار ن??ري در جهان دارند. نظريه اي بينابين اين رقم را
9.3
ميليارد ن??ر برآوردمي كند. همان منبع اضا??ه مي نمايد كه در سال 1381 جمعيت ايران نيز از مرز 70 ميليون ??راتر ر??ت. با در نظر گر??تن اينكه متوسط بارش ساليانه در ايران چيزي حدود يك سوم ميزان جهاني آن است (مهدوي 1378)؛ مي توان گ??ت مبحث آب توجه ويژه اي را مي طلبد
. (قابل ذکر است که
همين مقدار ناچيز بارندگی نيز از توزيع مکانی يکسانی برخوردار نميباشد بطوريکه در 28 درصد از سطح کشور مقدار بارش متوسط سالانه کمتر از 100 ميلی متر بوده واين مقدار در96 درصد از سطح کشور از 200 ميلی مترنيز کمترمي
باشد). اقليم ??راخشک
در 15 استان
کشور ،
در 7 استان
و
در 10 استان اقليم غالب است
، بنابراين مسئله بالا بودن تبخير و تعرق نيز محدوديتي مضاع?? محسوب مي شود. (براي مشاهده جزئيات اينجا کليک کنيد.) با آنکه کشور ايران حدود 1.1 درصد از خشکي هاي جهان را به خود اختصاص داده است صر??ا 0.34 درصد از آبهاي جهان را در اختيار دارد. مسئله ريزشي ??صلي اين بارش و پارکندگي نامنظم آن هم خود مبحث جداگانه اي است.

به اشتراک گذاری این ارسال


لینک به ارسال
به اشتراک گذاری در سایت های دیگر

برای ارسال دیدگاه یک حساب کاربری ایجاد کنید یا وارد حساب خود شوید

برای اینکه بتوانید دیدگاهی ارسال کنید نیاز دارید که کاربر سایت شوید

ایجاد یک حساب کاربری

برای حساب کاربری جدید در سایت ما ثبت نام کنید. عضویت خیلی ساده است !

ثبت نام یک حساب کاربری جدید

ورود به حساب کاربری

دارای حساب کاربری هستید؟ از اینجا وارد شوید

ورود به حساب کاربری

×
×
  • جدید...