۩۞۩๑ مروری اجمالی بر تاریخ ادبیات پارسی ๑۩۞۩๑

[مهمان مهمان]

ادبیات پارسی پس از حمله اعراب:

 

 

 

پس از حمله عرب سیر ادبی ایران تا ظهور نخستین سلسله*های ایرانی متوق?? ماند. در زمان طاهریان (۲۰۵ - ۲۵۹ ه. ق.) شاعری به نام حنظله بادغیسی (??.۲۲۰) ظهور کرد. در عهد ص??اریان محمد بن وصی?? و ??یروز مشرقی و ابو سلیک گرگانی به سرودن شعر پرداختند.

 

در دوره سامانی شعر و نثر پارسی هر دو راه کمال سپرد. در شعر شهید بلخی، رودکی سمرقندی، ابو شکور بلخی، ابو الموید بلخی، منجیک ترمذی، دقیقی طوسی، کسائی مروزی، عماره مروزی. در نثر رساله در احکام ??قه حن??ی تصنی?? ابو القاسم بن محمد سمرقندی، شاهنامه ابو منصوری، کتلاب گرشاسب و عجائب البلدان هر دو تالی?? ابو الموید بلخی، ترجمه تاریخ طبری توسط ابو علی بلعمی، ترجمه ت??سیر طبری توسط گروهی از دانشمندان، حدود العالم (در جغرا??یا)، رساله استخراج تالی?? محمد بن ایوب حاسب طبری پرداخته شد.

 

در دوره آل بویه منطقی رازی و غضایری در شعر نامبردارند و در نثر دانشنامه رازی علائی و رگ*شناسی به قلم ابن سینا پرداخته شد و ابو عبید جوزانی بخش ریاضی دانشنامه را به رشته تحریر در آورد و قصه حی بن یقظان به ??ارسی ترجمه و شرح شد.

 

در دوره غزنوی ??ردوسی، عنصری، عسجدی، ??رخی سیستانی و منوچهری شعر پارسی سبک خراسانی را به کمال رسانیدند و ابو نصر مشکان نویسنده مکتوبات درباری سبکی بدیع در نثر پدید آورد.

 

در زمان سلجوقیان و خوارزمشاهیان شاعران بزرگ چون اسدی، ناصر خسرو، قطران، مسعود سعد، عمر خیام، معزی، انوری، خاقانی، نظامی، ازرقی، ادیب صابر، رشید وطواط، ظهیر ??ارابی، جمال الدین اص??هانی، مجیر بیلقانی، ابو ال??رج رونی، سید حسن غزنوی، عبد الواسع جبلی، سنایی، عطار، مختاری غزنوی، عمعق بخاری و جز آنان ظهور کردند.

 

در نثر نمایندگانی مانند نظام الملک نویسنده سیاست نامه، امیر کیکاوس مول?? قابوس نامه، محمد بن منور نویسنده اسرار التوحید، عطار نویسنده تذکره الاولیاء، گردیزی مول?? زین الاخبار، ابوال??ضل بیهقی نویسنده تاریخ بیهقی، راوندی نویسنده راحه الصدور، غزالی مول?? کیمیای سعادت، نصرالله بن عبدالحمید مترجم کلیله و دمنه، نظامی عروضی مول?? چهار مقاله، رشید و طواط نویسنده حدائق السحر، حمید الدین نویسنده مقامات حمیدی، زین*الدین اسماعیل مول?? ذخیره خوارزمشاهی (در طب) ظهور کردند.

 

حمله مغول با همه قوت و صلابت خود نتوانست از ادامه علوم و ادبیات بکاهد. درین دوره سعدی گوینده بوستان و غرلیات، مولوی صاحب مثنوی معنوی و غزلیات شمس، محمود شبستری صاحب مثنوی گلشن راز، کمال اسماعیل، همام تبریزی، اوحدی مراغه*ای گوینده جام جم، خسرو دهلوی، خواجوی کرمانی، ابن یمین، سلمان ساوجی، حا??ظ شیرازی، و غیره در شعر ظهور کردند.

 

دوره تیموریان دنباله دوره مغول محسوب می*شود. در عهد تیموری جامی شاعر ظهور کرد. در عهد مغول و تیموری نویسندگانی ارجمند برخاستند مانند عطا ملک جوینی مول?? تاریخ جهانگشا، منهاج سراج مول?? طبقات ناصری، ابو الشر?? ناصح گلپایگانی مترجم تاریخ یمینی، رشید الدین ??ضل*الله مدون و جامع جامع التواریخ، شهاب الدین عبدالله نویسنده تاریخ وصا??، حمدالله مستو??ی نویسنده تاریخ گزیده، حا??ظ ابرو مول?? زبده التواریخ، نظامی شامی نویسنده ظ??ر نامه، میر خواند مول?? روضه الص??اء (همه در تاریخ)، عو??ی نویسنده لباب الالباب و جوامع الحکایات، دولتشاه مول?? تذکره الشعراء، محمد بن قیس نویسنده المعجم (در ادب و انواع آن)، نصیرالدین طوسی نویسنده اخلاق ناصری و اساس الاقتباس، جلال الدین دوانی نویسنده اخلاق جلالی، حسین واعظ نویسنده اخلاق محسنی و انوار سهیلی (در اخلاق و ??نون و حکمت).

 

در دوره ص??ویان نثر نویسانی مانند خواند میر نویسنده حبیب السیر، ابن بزاز نویسنده ص??وه الص??اء، حسن بیک روملو مول?? احسن التواریخ، اسکندر منشی مول?? عالم آرای عباسی، احمد بن نصرالله نویسنده تاریخ ال??ی محمد یوس?? بن شیخ مول?? منتخب التواریخ، ابوال??ضل ابن مبارک مول?? اکبر نامه (در تاریخ)، ظهور کردند و در شعر محتشم کاشی، عر??ی، صائب، بابا ??غانی، هات??ی، هلالی، اهلی، وحشی، کلیم، نامبردارند.

 

در دوره ا??شاریان و زندیان گویندگانی مثل هات?? و پسر او سحاب، مشتاق، عاشق و لط??علی بیک آذر بیگدلی معرو?? شدند.

 

در دوره قاجار بازگشت بسبک قدیم (سبک خراسانی) کردند و شاعرانی مانند مجمر، صبا، وصال، قاآنی، ??روغی بسطامی، سروش، محمود خان ملک الشعراء شیبانی و جز آنان نماینده این سبکند. در نثر رضاقلی هدایت مول?? مجمع ال??صحاء متمم روضه الص??ا و ریاض العار??ین لسان*الملک سپهر مول?? ناسخ التواریخ، نویسندگان نامه دانشوران، اعتماد السلطنه مول?? مرآت البلدان و غیره شهرتی یا??ته اند.

 

 

 

ادبیات معاصر (از مشروطه به این*سو)

 

 

 

در دوره مشروطیت تحولی در روش ??کر شاعران و نویسندگان پیدا شد. ادیب*الممالک ??راهانی، ادیب پیشاوری، پروین اعتصامی، محمد تقی بهار، ا??سر، ایرج دهخدا، شوریده، عار??، عشقی، وحید دستگردی، یاسمی، یغما، و گروهی از معاصران نمایندگان شعر این دوره هستند و علی اکبر دهخدا، جمال زاده، صادق هدایت، محمد قزوینی، عباس اقبال، محمد مسعود، رشید یاسمی، عبدالحسین زرین کوب، صادق چوبک و گروهی از معاصران نماینده شعب مختل?? نثر این دوره به شمار می**روند.'

 

 

 

شعر نو جنبش شعری بود که با نظریات نیما یوشیج آغاز شد. از جمله شاعران متعلق به این جنبش شعری می توان به احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، ??روغ ??رخزاد، سهراب سپهری، منوچهر آتشی، طاهره ص??ارزاده، محمود مشر?? تهرانی م. آزاد اشاره کرد.

 

 

 

از شاعران بعد از انقلاب می*توان به مهرداد اوستا، محمد علی معلم دامغانی، قیصر امین پور، ??اطمه راکعی و... غیره اشاره کرد. از نویسندگان می*توان به سید مهدی شجاعی با کتاب کشتی پهلو گر??ته و رضا امیرخانی با کتاب من او و علی موذنی با کتاب در انتظار شاعر و زین العابدین رهنما با کتاب پیامبر اشاره کرد.

 

 

 

??روغ ??رخزاد، طاهره ص??ارزاده، سیمین بهبهانی، پروین اعتصامی از جمله شاعران نامدار زن هستند.